KL Cocktail: Over de VPRO en de toekomst van programma’s maken

In de eerste KL Cocktail van 2015 was het onderwerp: hoe zorgt de VPRO ervoor dat ze relevant zijn en blijven? Researcher en regisseur Gijs Meijer Swantee en freelance researcher en programmamaker Wiesje Kuijpers, beiden VPRO’ers, vertellen over hun werk en de toekomst van tv-programma’s maken.

De publieke omroep moest al eerder bezuinigen++KamerstukkenLees hier meer over het veranderende medialandschap.. Volgens staatssecretaris Sander Dekker wordt er te veel belastinggeld besteed aan programma’s die er niet toe doen; hij wil af van programma’s zonder enig publiek doel++Doel NPOZie hier meer over de plannen van staatssecretaris Sander Dekker.. Gijs en Wiesje geven ons een kijkje in hoe de VPRO tot kwalitatief goede en voor het publiek aantrekkelijke programma’s komt. Maar wat vindt het publiek daar eigenlijk van?

Het hoofd van d’Albertis

Voldoet de achtdelige serie O’Hanlons Helden++Zie hier meer O’Hanlons helden. aan de verwachtingen van het publiek? Jazeker, aan commerciële waarde geen gebrek. Niet voor niets kreeg de excentrieke reisleider Redmond O’Hanlon in 2012 de Zilveren Nipkowschijf++Waarom?Lees hier het Volkskrant-bericht over Redmond O’Hanlon en de zilveren Nipkowschijf.. Die bekroning geldt als beste recensie die je maar kunt krijgen in het vak van radio en televisie maken. Wiesje Kuijpers is verantwoordelijk voor het onderzoek van de serie: “Tegen de tijd dat Redmond naar locatie gaat, zit mijn werk er eigenlijk al op”. In haar presentatie neemt Kuijpers ons mee naar het Papua-Nieuw-Guinea van 1877 waar zich een drama moet hebben voltrokken toen inboorlingen voor het eerst in aanraking kwamen met de Italiaanse ontdekkingsreiziger Luigi d’Albertis. Kuijpers zoekt ruim twee eeuwen later namelijk naar het hoofd van een inboorling die op de terugtocht naar Italië door d’Albertis is meegenomen als trofee. Wekenlang is de VPRO- researcher dag in dag uit op zoek naar het hoofd. Ze belt musea af, maar niemand lijkt het hoofd op sterk water ooit gezien te hebben. Kuijpers blijft zoeken, want, zegt ze, “Je gooit toch niet een mensenhoofd weg”? En inderdaad, het hoofd blijkt zich al jaren onopgemerkt te bevinden in het magazijn van een museum in Florence.

Gijs Meijer Swantee en Wiesje Kuijpers

Crossmediale succesformule

Ook Tegenlicht, het informatieve programma met probleemoplossende en toekomstgerichte blik, lijkt een succesformule voor de VPRO en de kijker. Het programma heeft een trouwe groep kijkers met kijkcijfers rond een half miljoen per aflevering. Ook is het programma in tien andere landen te zien. Swantee vertelt dat Tegenlicht het best verkochte programma van de VPRO is. Tegenlicht beperkt zich niet tot het medium televisie alleen, maar organiseert bijvoorbeeld ook bijeenkomsten na de afleveringen in samenwerking met Pakhuis de Zwijger. “Meet-ups zijn een soort community, de hoeveelheid mensen laat zien hoe succesvol de aflevering is”, aldus Swantee. Ook worden de thema’s online bediscussieerd en veelal gebruikt voor educatieve doeleinden.

De toekomst van programma’s maken

Toch“Televisie moet je beeld verbreden, je aan het na denken zetten, vragen oproepen”. moet de VPRO zich blijven vernieuwen om relevant te zijn voor haar publiek. In tijden van bezuiniging wordt het ze niet gemakkelijk gemaakt: minder financiële middelen, minder titels en minder ruimte voor experiment. In 2013++JaarverslagLees hier hoe het de VPRO in 2013 verging. waagde de VPRO al een sprong naar de toekomst met Upload TV, een vernieuwend crossmediaal concept waarbij het online publiek voor een groot deel de inhoud van de live tv-show op NPO 3 bepaalde. Helaas moest er geconcludeerd worden dat het project te ambitieus was en inhoudelijk te weinig uit de verf kwam.

Mind of the Universe

Swantee en Kuijpers werken beiden aan het nieuwe programma Mind of the Universe, een programma met een educatieve insteek dat tot stand zal komen in samenwerking met Unesco en de Open University. Dit programma kent enkele belangrijke verschillen ten opzichte van de eerdergenoemde producties. Allereerst heeft het programma bijvoorbeeld een wetenschappelijker insteek. Ook wordt er meer geëxperimenteerd met de vorm, onder andere door gebruik te maken van verschillende beeldlagen en een open en online karakter. Daarnaast lijkt de  financiering van een dergelijk prestigieus project risicovol. Zo moet er aanspraak worden gedaan op andere financieringsvormen. Volgens Swantee is het cofinanciering van programma’s – door bijvoorbeeld zelf fondsen te werven – tegenwoordig geen uitzondering meer.

Zowel Swantee als Kuijpers vindt dat er programma’s gemaakt moeten worden met een doel. “Televisie moet je beeld verbreden, je aan het na denken zetten, vragen oproepen”. Na vele jaren zijn het nog steeds de televisie en andere media die de mening van de Nederlandse kijker steeds opnieuw vernieuwen. Stelt de VPRO niet teveel vragen in een wereld waar al zoveel vragen zijn? Relevant zijn lijkt, ondanks de tijd die nodig is om een programma te maken – over het algemeen een jaar – geen probleem. Relevant blijven, daarentegen, is een veel groter vraagstuk voor de nog steeds zelfstandige publieke omroep in het huidige Nederlandse mediabestel. Hopelijk draagt de zoektocht van de VPRO naar vernieuwing bij aan de dialoog voor verandering.