SINN Meetup 13 'Gevangen in schuld'

(Artikel overgenomen van socialeinnovatienederland.nl)

Schulden zijn van grote invloed op iemands leven. Moeite met het vinden van een baan of een huis, spanningen in relaties en stress behoren tot de dagelijkse realiteit. Wanneer iemand in het verleden een strafbaar feit gepleegd heeft, maakt dit een schuldsituatie vaak nog extra complex. Schulden van 20.000 euro of meer zijn eerder regel dan uitzondering bij ex-gedetineerden. Dit belemmert een succesvolle terugkeer in de maatschappij. Door alle incassomaatregelen ligt het inkomen vaak ver onder het wettelijk bijstandsniveau. Niet geheel verwonderlijk neemt het risico op recidive toe naarmate men hoge schulden heeft.

Schulden vergroten kans op recidive

Olleven Nelom, ex-gedetineerde met schulden, trapt de bijeenkomst af. Hij laat duidelijk zien hoe ingewikkeld het was om na zijn detentie zijn schulden aan te pakken. Met een goede intentie om zijn leven op het rechte pad te houden, werd hij direct opgeslokt door problemen rondom een aanzienlijke openstaande schuld. Via het project ‘Een nieuwe start’++Een nieuwe startLees hier meer over het project ‘Een nieuwe start’ van Humanitas. van Humanitas organiseerde hij zijn eigen ondersteuning in de aanpak van zijn schulden. Vanuit het justitiële traject was er geen (vervolg)hulp aangeboden om de schulden aan te pakken, terwijl, zo blijkt uit het onderzoek ‘Gevangen in schuld’ van Nadja Jungmann en Anneke Menger (Hogeschool Utrecht), 40% van de gedetineerden hun delict direct verbinden aan hun financiële problemen en de kans op recidive sterk toeneemt wanneer mensen direct weer in een schuldensituatie komen.

Gebrek aan hulp bij schulden

Uit het onderzoek komt naar voren dat ex-gedetineerden gemiddeld 14 schuldeisers hebben. Daarbij heeft 90% een bijstandsuitkering en velen hebben niet eens een vaste verblijfplaats.Ex-gedetineerden hebben gemiddeld 14 schuldeisers. Daarbij heeft 90% een bijstandsuitkering en velen hebben niet geen vaste verblijfplaats. Volgens Jungmann is het lastiger voor iemand met financiële problemen om een woning, werk of een opleiding te krijgen en te behouden. Niet alleen aan de kant van de schuldenaren is de situatie ingewikkeld, ook blijkt de schuldhulpverlening ontoegankelijk voor deze groep, zeker als er daarnaast sprake is van verslavingsproblematiek. De gemeente hanteert strenge toelatingseisen en kijkt vooral naar motivatie en vaardigheden ofwel de slagingskans van de schuldhulpverlening. Dat motivatie gestimuleerd kan worden en vaardigheden aangeleerd, wordt niet meegenomen in de overweging om een hulpverleningstraject te starten. En hoewel het Centraal Justitieel Incasso bureau bezig is met het versoepelen van de toegang tot schuldhulpverlening en het verkrijgen van betere betalingsregelingen, vinden tegelijkertijd bezuinigingen plaats op voorzieningen rondom schuldhulpverlening in gemeenten. De noodzaak om te kijken naar vormen van hulpverlening en mogelijke oplossingen die wel aansluiten op de complexe situatie van ex-gedetineerden wordt daarmee groter.

Het kan anders

Humanitas startte in Amsterdam het project ‘Een Nieuwe Start’, als aanvullende ondersteuning op het werk van het Binnen Re-Integratie Centrum (Binnen RIC). Ook Humanitas signaleert dat cliënten te maken hebben met schulden. Als iemand vast zit in detentie, lopen de boetes door en daarmee de verhogingen ook. De meeste inrichtingen hebben inmiddels een Binnen RIC-centrum, waar gedetineerden zelfstandig of met hulp van vrijwilligers hun boetes en schulden kunnen bevriezen of hier betalingsregelingen voor kunnen treffen. Met behulp van intensieve coaching na de detentietijd, wordt deze positieve lijn verder doorgezet, vertelt Lara Homburg namens Humanitas. Ex-gedetineerden worden in dit traject door vrijwilligers tot maximaal 1 jaar na hun vrijlating ondersteund bij praktische zaken zoals wonen, inkomen en schulden. Op deze manier kreeg ook Olleven Nelom, ervaringsdeskundige, zijn leven weer op de rails.

Jaap Brandligt, aanwezig vanuit Stichting BONJO++BONJOLees hier meer over BONJO, belangenorganisatie voor (ex)gedetineerden., laat weten dat hun stichting zich, als samenwerkingsverband van actieve burgers en organisaties, vrijwillig inzet ten behoeve van (ex-)gedetineerden en hun relaties. Zij hebben diverse initiatieven in het leven geroepen om ex-gedetineerden te ondersteunen bij de aanpak van hun schulden, waaronder het initiatief ‘huisbewaring’ waarmee zij er in Amsterdam voor zorgen dat (kort) gedetineerden hun sociale huurwoning niet kwijtraken voordat ze vrijkomen. Daarnaast streven zij ernaar dat, zoals in Duitsland al gebeurt, gedetineerden in de gevangenis betaald werk mogen verrichten, om zo tijdens hun straf te kunnen beginnen met afbetalen van schulden. Dit soort initiatieven kunnen veel meer gestimuleerd worden vanuit de overheid en gemeente.

Denken in mogelijkheden

Welke andere mogelijke oplossingen zien aanwezigen van de SINN Meetup om schuldhulpverlening beter aan te laten sluiten op de situatie van ex-gedetineerden? Stap één lijkt een nodige verandering in denkwijze bij beleidsambtenaren, maar ook bij burgers. Ambtenaren in gesprek laten gaan met gedetineerden en hen gezamenlijk te laten zoeken naar oplossingen, draagt bij aan het creëren van een win-win situatie. Een verandering in denkwijze moet ook plaatsvinden bij burgers; detentie is niet alleen het uitzitten van een straf, maar zou veel meer moeten worden ingestoken vanuit reïntegratie in de samenleving. Het maatschappelijke belang, maar ook het individuele belang voor burgers om ex-gedetineerden goede schuldhulpverlening te bieden, dient veel meer nadruk te krijgen. Hoe sneller mensen van hun schulden af zijn, hoe minder delicten zij plegen als gevolg van schuldenproblematiek.Het maatschappelijke belang, maar ook het individuele belang voor burgers om ex-gedetineerden goede schuldhulpverlening te bieden, dient veel meer nadruk te krijgen. Hoe sneller mensen van hun schulden af zijn, hoe minder delicten zij plegen als gevolg van schuldenproblematiek. Daarnaast is een stimulerende rol van gemeenten en welzijnsinstellingen voor lokale initiatieven die zich inzetten om schuldenaren in beweging te krijgen richting een schuldenvrij bestaan wenselijk. Te denken valt ook te denken aan intensieve schuldhulpverlening specifiek aan ex-gedetineerden, met hulpverleners die expert zijn op de aanpak van complexe schuldenproblematiek.

Kijkend naar oplossingen vanuit beleid en regelgeving pleiten aanwezigen om schuldhulpverlening in de voorwaarden te zetten van de reclassering. Daarmee maak je het een vast onderdeel van de reclassering en moeten justitiële instellingen er al tijdens de detentie mee aan de slag. Ook het doen van betaald werk tijdens of na de detentie, naast een uitkering, zou een mogelijke optie zijn om mensen de kans te geven schulden sneller af te betalen en om direct hun zelfvertrouwen en participatie in de samenleving te vergroten. Door korte lijnen tussen o.a. reclassering, schuldhulpverlening, dienst werk en inkomen, gemeente en justitiële instellingen, is een schuldhulpverlening beter overdacht op het moment dat iemand vrij komt of wanneer iemands situatie verandert mogelijk.

Positioneren en doen wat werkt

Naast deze mogelijke oplossingsrichtingen, schetst het onderzoeksrapport ‘Gevangen in schuld’ een tweetal denkrichtingen die kunnen bijdragen aan betere schuldhulpverlening aan ex-gedetineerden met complexe schulden. De eerste is dat de verslavingsreclassering zelf ondersteuning gaat bieden om schuldsituaties te stabiliseren en waar mogelijk op te lossen. De andere weg is dat de reclassering de ruimte krijgt om intensiever begeleiding te bieden aan cliënten bij hun financiën, opdat ze zich kunnen kwalificeren voor de gemeentelijke schuldhulpverlening. Het organiseren van toegang tot schuldhulpverlening is een noodzakelijke maar echter niet voldoende invulling van de behoefte bij cliënten van de verslavingsreclassering, aldus dit rapport. Naast toegang is het ook van belang dat er een harde beslagvrije voet komt en dat er een manier wordt gevonden waarop cliënten die zich actief inzetten voor maatschappelijke re-integratie niet op achterstand worden geplaatst doordat het CJIB hen wegens wanbetaling in hechtenis neemt. Een heldere visie en organisatorische inbedding zijn daarnaast essentieel in dit hardnekkige vraagstuk.

Tot slot pleiten de schrijvers van dit rapport voor meer onderzoek naar “wat werkt” in de aanpak van schulden van gedetineerden. Host van de avond, Fleur de Vries sluit de avond af met de conclusie dat er méér nodig is en hoopt dat deze avond bijdraagt aan agendering en aanpak van dit vraagstuk.

Draag jij ook bij aan maatschappelijke vernieuwing of wil je jouw ideeën voor of ervaring met een (andere) aanpak van schuldenproblematiek delen? Ook op andere plekken willen wij meet ups organiseren rondom dit thema. Social Innovation Network Netherlands (SINN) is een netwerk van mensen en organisaties die maatschappelijke uitdagingen op nieuwe manieren willen aanpakken. Wij geloven dat we de samenleving anders kunnen en moeten vormgeven: beter, socialer en met meer ruimte voor de potentie van mensen. Daarom experimenteren we met andere methodes en ontwikkelen we nieuwe concepten en initiatieven. Meer informatie: Christine Kuiper, c.kuiper@movisie.nl.