Maak van de robot een welkome gast

De video Uninvited Guests gemaakt door designbureau Superflux geeft een grappige en tegelijkertijd verhelderende blik op ‘smart’ technologie++Smart technologyEr zijn veel verschillende namen voor, onder andere domotica. Ik gebruik ‘smart’ omdat er een terugkoppeling in zit: het genereert data en betrekt daarmee de omgeving, zorginstellingen etc. in ons huis. De 70-jarige Thomas krijgt, na het overlijden van zijn vrouw, van zijn kinderen allerlei slimme techniek in huis om zijn dagelijkse activiteiten in de gaten te houden om er zo voor te zorgen dat hij gezond leeft en voor zichzelf zorgt. Deze technologie komt in allerlei gedaanten; van een slimme wandelstok die zijn stappen telt en een slimme vork die bijhoudt hoeveel hij van wat eet tot een slim bed dat meet of hij genoeg slaapt. Zijn kinderen krijgen alle data op hun smartphone binnen, wat met regelmaat tot vragen en zorgen leidt. Aan het begin gaat Thomas er (balend) in mee, maar in de loop van het filmpje wordt hij steeds creatiever in het omzeilen van de apparaten. Deze technologie klinkt als een ver-van-je-bed-show, maar is dichterbij dan je zou denken.

Er zijn verschillende experimenten++Robots in de zorgZie ook mijn artikel ‘Robots in de zorg, een mooie aanvulling’. om robots en andere soorten intelligente technologie bij oudere mensen in huis te brengen. De apparaten komen in verschillende gedaanten en met telkens net andere eigenschappen. Zo heb je de robot met het poppengezichtje, Alice, of de pratende robotkat Phoebe. Sommige zijn gemaakt om alleen gezellig te kletsen, andere herinneren ouderen aan handelingen als het innemen van pillen of het doen van oefeningen en weer anderen zijn in staat de gezondheid van mensen te monitoren en data hierover door te sturen naar familieleden of (zorg)instellingen als de huisarts, zoals in Uninvited Guests. Is het eigenlijk wel leuk om zo’n apparaat in huis te hebben dat je constant monitort?

Tijdens het Lab Taal & Toegang++Lab Taal & ToegangLees hier meer over dit lab. zijn we met dit soort vragen aan de slag gegaan. We hebben ons gebogen over de vraag wat voor rol taal- en spraaktechnologie kan spelen om mensen prettiger oud te laten worden. Tijdens een workshop (onderdeel van het lab) hebben we ons met een interdisciplinaire groep, bestaande uit taal- en spraaktechnologen, social designers, productdesigners en de doelgroep zelf (ouderen), over deze vraag gebogen. Op basis van verhalenIs het eigenlijk wel leuk om zo’n apparaat in huis te hebben dat je constant monitort? die we bij ouder wordende mensen (65-75) hebben opgehaald over de vraag hoe zij zelf prettiger oud willen gaan worden, keken we naar de rol die taal- en/of spraaktechnologie daarin kan spelen.

Belangrijk bij deze vraag is hoe++‘Hoe’ is belangrijker dan ‘wat’Wat voor apparaat mensen gebruiken hangt af van de tijdsgeest en de gewenning slaat snel toe. Bij nieuwe technologie staat meestal slechts een klein aantal mensen open voor het gebruik ervan. Vervolgens ‘normaliseert’ het in hele korte tijd en maakt een veel groter publiek er gebruik van. technologie vormgegeven moet worden, zodat mensen het als prettig in gebruik ervaren. Daarin kwam een duidelijk profiel naar voren. Zo dient bruikbare technologie eenvoudig en intuïtief te zijn en visueel vormgegeven (liever plaatjes dan woorden). Elk apparaat moet één functie hebben (een apparaat met meerdere functies werd als verwarrend ervaren), de bediening moet niet te klein zijn en een handleiding wordt soms pas na drie jaar geraadpleegd. Daarnaast is er bij sommigen ook de soort angst om lui te worden als ze gaan leunen op technologie.

Het lab resulteerde in richtingen voor spraaktechnologiedesign voor ouderen. We hebben met het idee gespeeld hoe een robot niet als invasie in iemands leven ervaren wordt, maar juist als ‘invited guest’, een welkome gast. We kwamen tot een robot met een leuke en grappige vorm die niks weg heeft van de science fiction-modellen zoals we die gewend zijn, en bovendien voorzien van een persoonlijkheid. Grappig in deze context is dat de perceptie van een persoonlijkheid bij robots vooral in taal lijkt te zittenGrappig in deze context is dat de perceptie van een persoonlijkheid bij robots vooral in taal lijkt te zitten.; wie ze zijn wordt bepaald door wat ze zeggen, en vooral ook door wat ze juist niet zeggen, de woordkeuze die ze maken en hun zinsbouw.

In het lab werd ook geopperd dat een robot zich moet gedragen als butler Carson uit de serie Downton Abbey++Downton AbbeyIk heb deze serie zelf nog nooit gezien, maar onze oudere deelnemer vertelde er met veel passie over en kon heel duidelijk uitleggen waarom Carson zijn favoriete personage is. Lees hier meer over Downton Abbey.. Carson biedt aan de lopende band zijn excuses aan aan zijn gasten, maar naar ondergeschikten is hij heel erg duidelijk en strikt. Onze robot houdt eenzelfde verstandshouding aan tussen apparaat en mens. Dit betekent concreet dat de gebruiker hardop tegen de robot mag schelden en hem uit moet kunnen zetten. Zo voorkom je dat het design directief zal worden zoals in Uninvited Guests; de mens blijft de baas.

Een apparaat waarmee je interactie kunt hebben in je huis klinkt misschien onwennig, vooral voor ouderen. Maar in de huidige situatie waarin mensen steeds meer op zichzelf aangewezen zijn en minder terug kunnen vallen op de verzorgingsstaat, moeten mensen steeds langer thuis blijven wonen. Door slechte mobiliteit of andere (sociaal-persoonlijke) redenen is er een grote groep mensen eenzaam (33% van de ouderen geeft aan eenzaam te zijn) en zijn er zo’n 200.000 mensen die slechts eens per maand bezoek krijgen++Eens per maand bezoekLees meer over deze cijfers van het Nationaal Ouderenfonds. . Wij geloven namelijk dat vooral deze groep mensen, alleenwonend en met behoefte aan aanspraak, een heel gezellig en behulpzaam maatje kunnen hebben aan een robot.

Door het ‘hoe’ van technologie leidend te maken, krijg je het voor elkaar om aan te sluiten op de groep voor wie je het maaktDoor het ‘hoe’ van technologie leidend te maken, krijg je het voor elkaar om aan te sluiten op de groep voor wie je het maakt. (de eindgebruiker). Het lab heeft geleid tot interessante inzichten over de manier waarop technologie geaccepteerd kan worden in het leven van mensen, en dan vooral ouderen. Aan het begin lijkt het misschien wat eng, raar of onwennig, in de praktijk is gebleken dat technologie snel normaliseert. Maar dat kan niet zonder dat je aansluit bij de behoefte van deze mensen zelf. En dat is precies wat we hebben gepoogd te doen in ons Lab Taal & Toegang.