Terugblik Out of Office #5 ‘Pionieren met podcasts als onderzoeksinstrument’

De podcast wint in Nederland aan populariteit de afgelopen tijd. Zo trokken liefhebbers van het audioverhaal in grote getalen naar de eerste editie van het Oorzaken Festival++Oorzaken FestivalIn de Brakke Grond in Amsterdam bracht het Oorzaken Festival een ode aan podcasts, radiodocumentaires en andere audioverhalen. Het thema in 2016 was ‘afluisteren’., werd er voor het eerst een VOJN Award uitgereikt voor de beste podcast++De beste podcastDe Vereniging Online Journalistiek reikt sinds 2014 jaarlijks de prijzen voor de beste internetjournalistiek uit. De Kostgangers wonnen de eerste prijs met de podcast “Een voor allen en een paar voor zichzelf”., en worden er meer podcasts dan ooit in Nederland gestreamd en gedownload. Waarom neemt de podcast juist nu zo’n vlucht? Wat is het geheim van het audioverhaal? En hoe kunnen we de podcast inzetten in ons werk, bij het doen van onderzoek en het verzamelen van verhalen? Tijdens Out of Office #5 bogen we ons samen met onderzoeksjournalist Irene Houthuijs, docent en Correspondent Onderwijs Johannes Visser en Geert van de Wetering en Daniëlle Emans van De Kostgangers over deze vragen. Uiteraard luisterden we ook naar de favoriete podcastfragmenten van de sprekers.

“Er lijkt behoefte te zijn aan verhalen. Niet per se de grote verhalen, maar juist de kleine, intieme verhalen.”Er lijkt behoefte te zijn aan verhalen. Niet per se de grote verhalen, maar juist de kleine, intieme verhalen. Aan het woord is Geert van de Wetering. Samen met Daniëlle Emans maakt hij onder de naam ‘De Kostgangers’ podcasts, ‘audioverhalen in de wereld van wetenschap, kunst en economie’.

Geert van de Wetering

Geert van de Wetering van De Kostgangers.

‘Storytelling’ is volgens Geert een uitgesleten containerbegrip, maar het valt niet te ontkennen dat het narratief weer veel aandacht krijgt. Dit illustreren De Kostgangers met het fragment dat ze laten horen uit hun podcast ‘Het verhaal achter het cijfer’, die ze maakten in opdracht van onderzoek- en cijferbureau CBS. Daniëlle:

“Met podcasts kunnen we de personen achter het cijfer aan het woord laten.”

Onderzoek wordt zo op een andere manier aan het publiek gepresenteerd, met minder nadruk op harde feitenMet podcasts kunnen we de personen achter de cijfers aan het woord laten., en meer aandacht voor het persoonlijk verhaal.

Persoonlijke omgeving zorgt voor sterker verhaal

Volgens Irene Houthuijs, onderzoeksjournalist bij Argos, heeft de podcast zo’n grote vlucht genomen door Serial++SerialSerial wordt samen met This American Life gezien als de bekendste Amerikaanse podcasts die samen eerst de VS en later ook Nederland veroverden op podcast-gebied., de Amerikaanse detectiveserie waarbij je in het eerste seizoen wordt meegenomen in de zoektocht van journaliste Sarah Koenig naar de waarheid achter de veroordeling van Adnan Syed voor de moord op Hae Min Lee. Ook bij Serial staat het persoonlijk narratief centraal, en wordt de luisteraar meegenomen in het denkproces van de spreker door niet alleen haar reflecties, maar ook de daadwerkelijke gesprekken die zij voert te horen.

Volgens Irene biedt de context waarin wordt opgenomen de meerwaarde van het audioverhaalDe context waarin wordt opgenomen biedt de meerwaarde van het audioverhaal.:

“Mensen geven veel rijkere info in hun eigen omgeving dan in de studio.”

Dit horen we terug in het fragment dat Irene laat horen uit haar eigen audioverhaal ‘Bosniërs 23 jaar later’, waarbij ze een Bosnische man die ze 23 jaar eerder portretteerde, opnieuw opzoekt. Zijn stem, de stem van zijn zoon, de ietwat ongemakkelijke ontmoeting: het komt direct binnen bij de luisteraar. “Alleen het geluid horen doet iets met je.” vult Sandra Rottenberg, podcastfan en maker van het audioverhaal ‘Niet bang te krijgen’, vanuit de zaal aan:

“Audio spreekt tot de verbeelding, je kan je eigen beelden vormen.”

Ook docent en journalist Johannes Visser, die dit schooljaar samen met zijn leerlingenAudio spreekt tot de verbeelding, je kan je eigen beelden vormen. de podcast ’En NU luisteren!’++En NU luisteren!Samen met Romanee Rodriguez en vier leerlingen maakt docent en journalist Johannes Visser voor De Correspondent de podcast ‘En NU luisteren!’ over het alledaagse leven op school, vanuit het perspectief van de leerling. maakt over het leven op school en in de klas, laat met zijn gekozen fragment horen hoe de podcast de luisteraar meeneemt in de persoonlijke ruimte van de verteller. Johannes:

“Een podcast zorgt voor toegankelijkheid van kennis die je in schrift niet krijgt. De manier waarop leerlingen formuleren en spreken, geeft je een kijkje in het klaslokaal.”

De podcast brengt de luisteraar dicht bij de bron van het verhaal, misschien wel meer dan het geschreven woord dat kan. Juist doordat je stemmen, intonaties en tonen hoort en het lijkt alsof je ‘er echt bent’. Johannes: “Je luistert veel liever naar Yasmine dan dat je mijn opgeschreven verhaal daarover leest.”

Panel over podcasts

Op onderzoek met audio

De podcast biedt de luisteraar meer ‘ruwe data’ dan geschreven tekst, in de vorm van stemgeluid, intonatie en achtergrondgeluiden. Daardoor wordt de luisteraar meegenomen in het persoonlijke verhaal en staat die bijna in direct contact met de verteller of de geïnterviewdeDe luisteraar wordt meegenomen in het persoonlijke verhaal en staat bijna in direct contact met de verteller of de geïnterviewde.. Hiernaast geven opgenomen audiofragmenten richting aan het verhaal dat met de podcast wordt verteld; het biedt een onderzoeksrichting. Johannes: “We sturen wel met de thema’s waarmee de leerlingen aan de slag kunnen, maar dan komen ze ineens met een nieuw thema als werk, en dan moet je daar iets mee. De leerlingen leveren het materiaal aan en we kwamen veel te veel interessante dingen tegen. Ze verrassen voortdurend met wat ze opnemen.” Een strak format aanhouden lukte niet, en dus speelt in Johannes’ podcast het onverwachte een grote rol.

Ook Irene maakt met audio al onderzoekend een verhaal: “Ik wil onderzoekenderwijs tot conclusies komen”. Uit het publiek komt de vraag of het echt mogelijk is niet te weten waar je uitkomt. Daniëlle antwoordt: “Dat blijft een keuze van jou als onderzoeker en maker.” Toch lijkt het audioverhaal zich er bijzonder goed voor te lenen het onverwachte te volgen, doordat het wordt opgebouwd uit momentopnames op tape, die een werkelijkheid weergeven die niet genegeerd kan worden. Hiermee biedt het een manier van onderzoeken die de data volgt, meer dan een vooropgezette hypothese.

Wanneer persoonlijke verhalen als data worden gebruikt, zoals in onze social labs++KL social labsIn social labs gaan we op zoek naar de verhalen van betrokkenen rondom een maatschappelijk vraagstuk: bijvoorbeeld buurtbewoners en welzijnsorganisaties in de wijk. Deze verhalen vormen de basis voor nieuwe initiatieven en oplossingsrichtingen. Lees meer over onze social labs, lijkt de podcast een zeer geschikt medium. Toch zetten we ook vraagtekens bij de praktische inzetbaarheid van de podcast: hoe om te gaan met de grote hoeveelheid tijd die het maken van een podcast kost? We zouden bijvoorbeeld audio als ongemonteerde brokken toegankelijke data kunnen gebruiken. Of met goede voorbereiding in één take een verhaal maken zoals bij de podcast ‘Echt Gebeurd’. Ook kan de montage uit handen worden gegeven door samen te werken met een getrainde podcastmaker, zoals Johannes doet, of worden omzeild door de podcast niet te gebruiken als te presenteren eindproduct, maar als onderzoeksmiddel: door als onderzoeker ‘notes to self’ op te nemen en deze voor eigen analyse terug te luisteren.

Als er op deze avond één ding duidelijk wordt, is het wel dat het audioverhaal veel mogelijkheden biedt die we zeker gaan verkennen!

Wil je een seintje als er weer een Out of Office aankomt? Laat het ons weten