Voor eigen rechter spelen

Vorige week kwamen juristen, rechters, schoolleiders, leerlingen, docenten en jeugdorganisaties bijeen in het Kinderrechtenhuis in Leiden om te praten over de succesvolle pilot van de jongerenrechtbanken. Hoogleraar Hans Boutellier (Verwey Jonker Instituut), filosoof en docent criminologie Marc Schuilenburg (Vrije Universiteit), Isolde de Groot (Universiteit van Humanistiek) en verschillende leerlingen van de jongerenrechtbank namen het woord. Bij de jongerenrechtbank berechten jongeren elkaar na een conflict binnen de school. Dit geeft jongeren de ruimte om zich in te zetten voor hun eigen omgeving. Op dit moment is dit nog vooral binnen de school georganiseerd, maar het concept van de jongerenrechtbank heeft zeker potentie om ook op andere terreinen te worden ingezet om zo jongeren meer te betrekken bij het oplossen van maatschappelijke problemen.

Het concept van de jongerenrechtbanken is gebaseerd op de ‘youth’, ‘peer’ of ‘teen courts’ in Amerika. Dit concept is in samenwerking met de politie, OM, rechtbank en advocatuur aangepast naar een specifiek in Nederland toepasbaar model en draait nu als pilot op de Amsterdamse scholen de Christelijke Scholengemeenschap Buitenveld, de Open Schoolgemeenschap Bijlmer, het Ignatius en het Comenius. Conflicten binnen deze scholen die normaal gesproken dDe jongerenrechtbank geeft jongeren de mogelijkheid om de schade die ze hebben aangedaan te herstellen en te reïntegreren in de schoolgemeenschap.oor de afdelingsleiders of politie afgehandeld worden, worden binnen dit concept zoveel mogelijk aan de jongerenrechtbank voorgelegd. Dit voorkomt dat jongeren na een voorval meteen in het strafrechtelijke circuit belanden. Een straf met de mogelijkheid tot een strafblad heeft niet altijd het gewenste effect. De jongerenrechtbank geeft jongeren de mogelijkheid om de schade die ze hebben aangedaan te herstellen en te reïntegreren in de schoolgemeenschap.

Herstel van vertrouwen

Binnen de jongerenrechtbank staat deze herstelgedachte++HerstelrechtHet herstelrecht is geen echt ‘recht’, maar een tegenhanger van het strafrecht. Het herstelrecht stelt dat de dader niet alleen gestraft moet worden voor een misdaad, maar dat de schade die is aangericht door de dader moet worden hersteld. centraal. Dit idee gaat er vanuit dat de dader niet op klassieke wijze gestraft moet worden, maar dat hij of zij zich moet realiseren wat zijn daad voor invloed heeft gehad op een ander en op de gemeenschap. De straf moet daarom gericht zijn op het herstellen van de schade die is aangericht. Op deze manier wordt het probleem, het verlies van vertrouwen binnen de gemeenschap, hersteld. Marc Schuilenburg benadrukt het belang van herstelrecht, hij stelt dat we ons te veel richten op negatieve veiligheid. “Echter draagt het aanpakken van onveiligheid niet altijd bij aan het creëren van veiligheid.” De jongerenrechtbanken zijn hier een tegengeluid voor en richten zich juist op het ‘bottom-up’ georganiseerd herstel van vertrouwen.

Vorming van burgerschap

De jongerenrechtbanken sluiten goed aan bij één van de hoofdtaken van ons onderwijs: burgerschapsvorming. Afgelopen maand publiceerde de Universiteit van Amsterdam en het Kohnstamm Instituut het International Civic & Citizenship Education Study 2016,  waarin de onderzoekers constateren dat het burgerschapsonderwijs in Nederland niet aan de verwachtingen voldoet. Het rapport signaleert dat het vertrouwen tussen burgers onderling en het vertrouwen in publieke instellingen, iJongeren worden uitgedaagd om na te denken over conflicten en straffen en ze worden opgeleid en begeleid om problemen op een constructieve manier op te lossen.nstituties en de overheid vermindert. Scholen en leraren weten vaak niet goed hoe ze het burgerschapsonderwijs moeten inrichten en daarnaast is de vroege selectie binnen het onderwijsstelsel stelsel niet bevorderlijk voor de vorming van maatschappelijk betrokken burgers zo blijkt uit het onderzoek.

De jongerenrechtbank richt zich op verschillende aspecten van burgerschap. Zo worden de jongeren uitgedaagd om na te denken over conflicten en straffen. Ze worden opgeleid en begeleid om problemen op een constructieve manier op te lossen.
Op dit moment is de jongerenrechtbank alleen nog van toepassing binnen de school, maar het heeft zeker potentie om te worden ingezet op andere terreinen van hun omgeving. De jongeren kunnen op deze manier een belangrijke functie vervullen in de maatschappij. Daarnaast leren jongeren meer over elkaar door zich te verdiepen in de situatie en achtergrond van de leerling en het conflict. Ook leren ze over de werking van het Nederlandse rechtssysteem, wat leidt tot meer begrip van en meer vertrouwen in publieke instituties.

Verantwoordelijkheid krijgen en nemen

Op deze manier jongeren opleiden en betrekken bij het oplossen van ingewikkelde conflicten geeft ze een grote verantwoordelijkheid. De jongeren op de conferentie straalden deze verantwoordelijkheid uit. Ze hadden zich het herstelrecht eigen gemaakt en probeerden binnen de school te streven naar rechtvaardigheid en het bevorderen van sociale cohesie. Deze kennis en vaardigheden zijn niet alleen heel waardevol voor de jongeren zelf, maar dragen ook bij aan een nieuwe stroming van positieve veiligheid binnen een harder wordende samenleving.De opgedane kennis en vaardigheden zijn niet alleen heel waardevol voor de jongeren zelf, maar dragen ook bij aan een nieuwe stroming van positieve veiligheid binnen een harder wordende samenleving. Daarnaast creëren de jongeren door het onderling oplossen van rechtszaken, kennis en inzicht over meer structurele oplossingen en mogelijkheden voor preventie. Dit biedt de jongeren kansen om in een adviserende rol mee te denken binnen de jeugdsector waarin zij zelf de doelgroep zijn. Op deze manier worden jongeren betrokken bij het oplossen van maatschappelijke problemen.

De jongerenrechtbank is na drie succesvolle jaren de pilotfase voorbij. Het is nu de vraag hoe het concept kan worden verduurzaamd en breder ingezet, zodat het concept financieel uitvoerbaar blijft en een nog grotere impact realiseert.