Terugblik Out of office #23: met kleine stapjes op weg naar open toegang tot kennis

Het overgrote deel van wetenschappelijk onderzoek wordt gefinancierd met belastinggeld. Desondanks zijn wetenschappelijke artikelen voor het grote publiek niet toegankelijk. Deze worden nu vaak gepubliceerd in bekende vakbladen als, Elsevier, Nature en Science waarvoor abonnementsgeld betaald moet worden om toegang te hebben tot de onderzoeksresultaten. Sinds een tijd is er een nieuwe beweging++Plan SPlan S of cOAlition S is een initiatief gelanceerd op 4 september 2018 door een aantal wetenschapsfinanciers uit elf Europese landen. Dit initiatief stelt dat alle wetenschappelijke publicaties die door belastinggeld gefinancierd zijn vanaf 2020 gratis en openbaar toegankelijk moeten zijn. gaande die vindt dat het anders moet; dat wat met publiek geld gefinancierd is, ook publiekelijke beschikbaar moet zijn. In de documentaire wordt dieper ingegaan op de huidige publicatiecultuur en worden mogelijk alternatieven aangereikt.

Publiek gefinancierd onderzoek is niet publiek beschikbaar

In de documentaire wordt het probleem blootgelegd dat veel onderzoekspublicaties slechts voor een klein deel van de wereld toegankelijk zijn. Deze beperkte toegangDoor de beperkte toegang tot onderzoek lopen vakmensen, zoals dokters, essentiële kennis mis die hen in staat zou stellen betere zorg te verlenen. komt de kwaliteit van de wetenschap niet ten goede. Immers, artikelen worden op deze manier door een veel kleiner publiek dan er potentieel is, bekritiseerd. Daarnaast lopen vakmensen, zoals bijvoorbeeld dokters, essentiële kennis mis die hen in staat zou stellen betere zorg te verlenen.

Daar komt nog bij dat wetenschappelijke onderzoekers moeten betalen voor het plaatsen en evalueren van artikelen. Ook deze kosten wordt gefinancierd door belastinggeld. Dit roept veel vragen op, aangezien de uitgevers hier groot geld aan verdienen++Groot geldIn 2016 maakte Elsevier een omzet van bijna 2,7 miljard euro. Daarmee behaalde het een winstmarge van 37 procent. Ter vergelijking: Apple, het grootste beursgenoteerde bedrijf ter wereld, zit op een winstmarge van 39 procent. En Heineken, een van de grootste bierbrouwers wereldwijd, zit op ‘slechts’ 17 procent. Lees hier meer.. Het systeem doorbreken is moeilijk. De loopbaan van onderzoekers hangt namelijk voor een sterke mate af van het al dan niet publiceren in dit soort grote vakbladen.

Verandering op komst?

De openaccessbeweging++Open accessKijk dit animatiefilmpje om te leren wat open access precies inhoudt. bestaat sinds kort uit elf Europese landen, waaronder Nederland. Plan S is de nieuwe aanpak van die landen om een nieuw systeem op te zetten dat het verdienmodel van de huidige uitgeverijen van wetenschappelijke tijdschriften moet doorbreken. Na het zien van de documentaire gingen we hier verder op in. Zal plan S soelaas bieden? Hoe lang moeten we wachten? En hoe kunnen we dit plan verder helpen?

De meest voorkomende kritiek op de documentaire en op de gehele openaccessbeweging, is dat er weinig concrete voorstellen zijn over hoe we tot een ander systeem kunnen. Ook Plan S lijkt hier niet meteen in te voorzien, maar probeert dit af te schuiven op de onderzoekers. Als ze niet meer willen publiceren via de commerciële uitgevers, is een goed alternatief noodzakelijk.Als onderzoekers niet meer willen publiceren via de commerciële uitgevers, is een goed alternatief noodzakelijk. Voor onderzoekers is het niet mogelijk zomaar zo’n alternatief te bieden. Ze hebben hun handen al vol aan hun kerntaak: onderzoek doen.

Niet iedereen is het hier mee eens. Zo wordt er uit de zaal gewezen op Professor Johan Rooryck, die ook in de documentaire spreekt. Hij heeft nadat Elsevier weigerde ‘Lingua’, een wetenschappelijk vakblad voor linguïstiek, open access te maken, het gehele editorial team van ‘Lingua’ overtuigd om ‘Glossa: a journal of general linguistics’++GlossaLees hier meer over hoe Johan Rooryck deze overstap heeft verwezenlijkt. , op te richten. Glossa werd een succes en heeft de functie van Lingua in vrijwel alle opzichten vervangen.

PhD-student Simone van de Wetering merkt op dat dit niet realistisch is voor iedereen. Niet iedereen kan op deze manier rebelleren. Daarbij zullen veel onderzoekers individueel geen risico willen lopen. Professor Hugenholtz, hoogleraar intellectueel Eigendom valt haar bij. Natuurlijk zijn er uitzonderlijke helden, zoals Professor Johan Rooryck, maar dit is geen daadwerkelijke oplossing voor het probleem. Daarvoor is een grote cultuurverandering binnen de academische wereld nodig en dat heeft tijd nodig.

Stap voor stap

Uit het publiek komt een aantal voorstellen die Plan S zouden kunnen helpen een succes te mUniversiteiten zouden gezamenlijk betere voorwaarden moeten stellen om zo hun machtspositie te verbeteren.aken. Sebastiaan ter Burg, fotograaf en open content bepleiter, stelt voor dit nog meer onder de aandacht te brengen bij Europese politici. Het is immers aan hen om dit plan verder goed uit te werken. Laten we druk op de ketel zetten, en zorgen dat dit een prioriteit blijft op de Europese agenda. Daarnaast moeten universiteiten gezamenlijk betere voorwaarden stellen om zo hun machtspositie te verbeteren.

Professor Hugenholtz oppert dat het meeste geld zou moeten worden geïnvesteerd in een goede alternatieve infrastructuur. Ook Arjan Widlak van de Kafkabrigade is het ermee eens dat dit vooral een technisch probleem is. Anderen wijzen erop dat het anders mogelijk is dat de commerciële uitgevers ander toch zich hierin weten te wringen en dat we dan nog verder van huis zijn.

Een cultuurverandering zou in een stroomversnelling kunnen komen door initiatieven als die van de Gates Foundation++Gates FoundationDe Gates Foundation heeft sinds 2015 een openaccessbeleid dat er voor zorgt dat publicaties en onderliggende data door hun gefinancierd openbaar en toegankelijk zijn.. Bij het verlenen van subsidie stellen zij de voorwaarde dat alles dat met dit geld gefinancierd is openbaar beschikbaar moet worden gesteld. Ook artikel 25fa in de Auteurswet wordt aangehaald als een stap in de goede richting. Dat artikel stelt dat wetenschappelijk artikelen die bekostigd zijn met Nederlandse publieke middelen, de auteur het recht heeft dit artikel na verloop van een redelijk termijn++Een redelijk termijnHoewel het nog onduidelijk is wat een ‘redelijk termijn’ precies is, is dit artikel zeker een stap in de goede richting. gratis beschikbaar te stellen.

Uiteindelijk zal alleen een tal van veranderingen in beleid, wetgeving en cultuur een werkelijk verschil maken.Uiteindelijk zal alleen een tal van veranderingen in beleid, wetgeving en cultuur een werkelijk verschil maken. De documentaire legt in detail uit hoe het mis zit. Nu is het aan ons om daadwerkelijk een verschil te maken.

Wil jij de documentaire ook zien? Dat kan! Hij is namelijk open gelicenseerd. De gehele documentaire is beschikbaar via paywallthemovie.com.

Bekijk hier alle foto’s van Out of Office #23: