Leren over kennis delen en leiderschap van leraren

Hoe kunnen leraren kennis uit onderzoek en de eigen praktijk beter benutten en met elkaar delen? Hoe kan leiderschap van leraren versterkt worden? Dit zijn vragen die wij als Kennisland belangrijk vinden en waar we ons mee bezighouden. We werken veel samen met leraren en vanuit onze visie op onderwijsvernieuwing willen we hen graag ondersteunen bij dat vernieuwen11OnderwijsvernieuwingBijvoorbeeld bij ons Broedplaatsprojecten waarbij leraren in Rotterdam en Amsterdam werken aan hun eigen leiderschapsontwikkeling. Dit doen ze door met en van elkaar te leren, met elkaar inspiratie op te doen en met elkaar te zoeken naar vernieuwing in het onderwijs, in de school en in zichzelf.. Twee nieuwe onderzoeksrapporten waaraan Kennisland heeft bijgedragen van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) en het Kohnstamm Instituut werpen nieuw licht op leiderschap en kennis delen.

Beide onderzoeksrapporten focussen op de rol en de professionele ruimte van de leraar binnen de school, elk met een eigen focus. Het eerste onderzoek, ‘Beter benutten van kennis uit onderzoek en onderwijspraktijk: Kansrijke aanpakken voor docentgroepen’++OnderzoeksrapportDit rapport is verschenen als gevolg van een samenwerking tussen het Kohnstamm Instituut, de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Leiden., gaat in op hoe lerarenteams vaker en beter kennis uit onderzoek, maar ook uit de eigLeraren zijn enthousiast als het gaat om nieuwe kennis opdoen. De opgedane kennis verspreidt zich echter niet genoeg verder in de school, noch wordt de kennis vervolgens structureel toegepast in de lespraktijk.en onderwijspraktijk, kunnen gebruiken en verspreiden binnen hun school. Het tweede rapport ‘Hoe kan het leiderschap van leraren in scholen versterkt worden?’++NRO-rapportDit NRO-rapport is geschreven in samenwerking met de Hogeschool van Amsterdam en de Hogeschool Utrecht., belicht de soorten leiderschap die leraren kunnen uitoefenen binnen de school, evenals de invloed die dit leiderschap heeft op klas- en vakoverstijgende zaken. Denk hierbij aan de ontwikkeling van curricula of schoolbeleid. Maar vooral is onderzocht hoe dit leiderschap bereikt of versterkt kan worden.

Kennisland is betrokken bij beide onderzoeksprojecten. Zo worden onze projecten Onderwijs Pioniers en het LerarenOntwikkelFonds (LOF) aangehaald als voorbeeldinitiatieven van hoe leiderschap van leraren in de afgelopen jaren vorm heeft gekregen en is ondersteund. Daarnaast heeft het Kohnstamm Instituut de samenwerking opgezocht met Kennisland bij het vormgeven en organiseren van een bijeenkomst waarin de opbrengsten van het desbetreffende onderzoek werden gedeeld.

Kennis is goed, delen is beter

Het rapport van het Kohnstamm Instituut bevat een aantal belangrijke inzichten met betrekking tot professionalisering van leraren en scholen. Leraren zijn enthousiast als het gaat om nieuwe kennis opdoen. De opgedane kennis verspreidt zich echter niet genoeg verder in de school, noch wordt de kennis vervolgens structureel toegepast in de lespraktijk. Uit de inventarisatie van ervaringen van leraren is een aantal aandachtspunten naar voren gekomen voor het versterken van kennisbenutting en -verspreiding. Naast dat er een goede samenwerking moet zijn binnen docentgroepen, blijken vooral de randvoorwaarden doorslaggevend. Hier gaat het om mogelijk maken: er moet tijd en ruimte zijn in het rooster en het moet worden ingebed in de schoolorganisatie.Vooral de randvoorwaarden blijken doorslaggevend. Hier gaat het om mogelijk maken: er moet tijd en ruimte zijn in het rooster en het moet worden ingebed in de schoolorganisatie. Denk hierbij aan een vaste bijeenkomst elke maand en het faciliteren van informele ontmoetingen tussen leraren. De schoolleiding speelt hierbij een cruciale rol door dit te ondersteunen en aan te moedigen, maar dus vooral ook mogelijk te maken. Delen van kennis, en daarmee de échte en structurele toepassing in de lespraktijk, blijft een struikelblok. Maar om deze laatste vertaalslag gaat het nu juist. Als leraren het thema niet relevant vinden of niet zijn betrokken bij het opdoen van de nieuwe kennis, doen zij er vaak weinig mee. Dit kan getackeld worden door schoolbrede thema’s te kiezen en het delen van kennis tussen leraren meer in te bedden in de dagelijkse schoolpraktijk.

Formele rollen en functies leiden tot hardnekkige paradox

Er bestaat een duidelijk spanningsveld++SpanningsveldDit spanningsveld is ontstaan als gevolg van de deregulering of decentralisatie van het onderwijs. Sindsdien hebben scholen autonomie in de vorm van bijvoorbeeld de lumpsumbekostiging, maar blijven schoolbesturen wel verantwoordelijk voor de kwaliteit. Doordat anderen dan de leraren en scholen zelf uitspraken doen over de kwaliteit van de school, hebben leraren weinig zeggenschap over zaken als onderwijsverbetering of de koers van de school. tussen wat er verwacht wordt van leraren door de overheid en de maatschappij, en de ruimte en mogelijkheden die leraren krijgen voor eigen verantwoordelijkheid en leiderschap. Zo is leiderschap voor leraren allesbehalve vanzelfsprekend. Als leraren al invloed uitoefenen op scEr bestaat een duidelijk spanningsveld tussen wat er verwacht wordt van leraren en de ruimte en mogelijkheden die leraren krijgen voor eigen verantwoordelijkheid en leiderschap.hoolontwikkeling, dan is dit meestal vanuit een formele functie die zij bekleden. Dit wordt role based teacher leadership genoemd. Maar juist belangrijk zijn de leraren die out-of-the-box denken++LerarenOntwikkelFondsHet LerarenOntwikkelFonds (LOF) ondersteunt creatieve leraren die eigen initiatieven hebben om het onderwijs te verbeteren, door hen te faciliteren in het uitwerken van deze ideeën., hun vuisten ballen en zich inzetten voor vernieuwing (de initiators++Het heft in eigen handen nemen Lees hier een stuk over bottom-up onderwijsvernieuwing: leraren die het heft in eigen handen nemen. Er wordt daarbij verwezen naar ons project Onze Nieuwe School (ONS). In ONS werd gezocht naar vernieuwende scholen om de groei van leerlingenaantallen in Amsterdam op te vangen.  genoemd in het rapport). Echter, doordat zij niet formeel erkend worden, hebben zij vaak geen impact op beleidskwesties en staan daardoor in een zwakke positie. Deze leraren zullen zich minder aangesproken of aangemoedigd voelen om verantwoordelijkheid te nemen of iets in te brengen, waardoor een paradoxale tweedeling ontstaat:

“Hoe scherper het leiderschap van leraren gekoppeld is aan posities, hoe kleiner het appel dat op andere leraren gedaan wordt en hoe groter het risico dat er een tweedeling in scholen ontstaat tussen leiders die zich gezien en erkend voelen en volgers die passief aan de kant blijven staan, zich buitengesloten voelen en hun eigenaarschap ten aanzien van schoolontwikkeling verliezen” (rapport ‘Hoe kan het leiderschap van leraren in scholen versterkt worden?’, p. 6)

Maar wat werkt dan wel? Het liefst zien de auteurs een vorm van gespreid leiderschap waarbij meerdere leraren het voortouw nemen in vernieuwing zonder gekoppeld te zijn aan een formele functie: het zogeheten community based teacher leadership. Want samen sta je sterker en bereik je meer. Leiderschap nemen zou een oproep moeten zijn voor elke leraar. Bovendien vergt vernieuwend leiderschap van leraren consistentie tussen de visie, cultuur, structuur en het onderwijsconcept van de school. En een lange adem, want vernieuwen kost tijd.

Wat leert Kennisland hiervan?

Met projecten als het LOF, Onderwijs Pioniers en de Broedplaatsen zet Kennisland leraren in hun kracht. De inzichten uit deze twee onderzoeken gebruiken we om ons werk nog beter te doen. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als de leraren die deelnemen aan onze projecten weer terugkeren naar hun school? Passen zij de kennis die zij hebben opgedaan toe en delen ze die ook met collega’s? Wat gebeurt er als de leraren die deelnemen aan onze projecten weer terugkeren naar hun school? Passen zij de kennis die zij hebben opgedaan wel toe en delen ze die ook met collega’s? Daarnaast zoeken wij binnen onze projecten vaak leraren (pioniers!) op met een energieke en enthousiaste houding: leraren die een sterke wil hebben om te vernieuwen en om daarmee aan de slag te gaan. Maar versterken we op deze manier niet de tweedeling die in het rapport van het NRO wordt gesuggereerd? Voor ons is de uitdaging hoe we ook die tweede groep leraren die niet tot pioniers of initiators worden gerekend, betrekken en ervoor zorgen dat zij niet achterblijven. Kennisland gelooft dat het onderwijs++De missie van ons Onderwijsteam Lees hier meer over de missie van het Onderwijsteam van Kennisland. een drijvende kracht kan zijn om een open, duurzame en inclusieve samenleving te bereiken. Hiervoor is het belangrijk dat we onder meer het lerend vermogen van álle leraren aanspreken. Alleen met iedereen aan boord zullen we in staat zijn veranderingen structureel en duurzaam in te bedden.

Heb jij hier ideeën over en wil je verder praten met ons? Neem contact op met Willemijn via wj@kl.nl.