Kies voor technologie die menselijkheid vergroot

Bij Kennisland houden we ons al ruim twintig jaar bezig met sociale innovatie, een term die bedacht is om het onderscheid te kunnen maken met technologische innovatie. Maar is die knip wel zo hard? Niet volgens onze overburen op het Marineterrein, Next Nature Network.++Koert van MensvoortIk luisterde naar de podcast ‘Ervaring voor beginners’ van Theo Maassen waarin hij Koert van Mensvoort, oprichter en creatief directeur van Next Nature, interviewde over het creatieve maakproces. Uiteindelijk ging het over een veel groter verhaal: de toekomst van de wereld.
Zij denken na over hoe de wereld er in de toekomst uit zou kunnen zien en spreken over ‘next nature’. Dat is volgens hen alle natuur die door menselijke cultuur is voortgebracht, dus ook technologie. Want technologie is verweven met de menselijke soort en de mens is natuur. Dit roept bij mij allerlei vragen en gedachten op over werkelijkheid en virtualiteit, maar ook over verantwoordelijkheid en inclusie. Want wie zijn eigenlijk de architecten van de toekomst? 

“Iedereen denkt dat technologie een soort anti-natuur is. Dat klopt niet. We gebruiken al vanaf het allereerste begin technologie. We zijn heel nauw verweven met technologie. Het zit in onze biologie dat we dat doen.” – Koert van Mensvoort, Next Nature Network

Een wereld bedacht door nerds

Een betrekkelijk select – en weinig divers – gezelschap houdt zich bezig met de toekomst van de wereld++ToekomstverhalenGelukkig zijn er uitzonderingen, zoals ‘speculative designer’ Lisa Mandemaker. Met wetenschappers, ethici en onderzoekers maakt ze toekomstverhalen in de vorm van prototypes, waarmee ze uitnodigt tot nadenken over mogelijke toekomsten. en de balans tussen biologie en technologie. Althans, de mensen wiens technologie ook daadwerkelijk op grote schaal doordringt in ons dagelijks leven. Het zijn vaak hoogopgeleide, witte, westerse mensen met een voorliefde voor technologische maakbaarheidHet zijn vaak hoogopgeleide, witte, westerse mensen met een voorliefde voor technologische maakbaarheid. en een ongebreideld verlangen om uitdagingen met technologie te lijf te gaan, die onze ‘toekomst ontwerpen’. We moeten ons afvragen wat hun inspiratiebronnen en referentiekaders zijn en of die wel overeenkomen met de rest van de mensheid. 

Hoe zie je de wereld bijvoorbeeld als je het grootste deel van je leven hebt doorgebracht achter een computerscherm, ondergedompeld in games, gevoed door science fiction en fantasy? Hoe denk je na over de toekomst als je bent gevormd door een technische universiteit? 

Marcel in de wereld van GTA V

De beelden bij dit artikel komen uit de serie ‘Through the looking glass’, waarbij ik mezelf letterlijk in de wereld van de videogame GTA V (2013) heb gezet.

Veel technologische toekomstbouwers lijken niet gedreven te worden door de best mogelijke uitkomst voor de mensheid, maar door de meest vernuftige, meest winstgevende, of meest spectaculaire technologische uitvinding. Dat is niet alleen maar slecht. Maar laten we alsjeblieftLaten we alsjeblieft meer mensen betrekken bij het vormgeven van de toekomst, zodat die van iedereen wordt. meer mensen betrekken bij het vormgeven van de toekomst++Design fictionHet vormgeven van de toekomst en het kritisch bekijken van nieuwe technologie is niet alleen een zaak van wetenschappers, maar juist van mensen die de toekomst en alle implicaties van technologie kunnen verbeelden. Lees meer, zodat die van iedereen wordt. Laat filosofen, sociologen, kunstenaars++KunstenaarsNeem bijvoorbeeld de kunstbeweging Solarpunk die probeert een toekomst voor te stellen waarin we in harmonie leven met de natuur in een duurzame en egalitaire wereld. , psychologen, biologen en gewone mensen (de eindgebruikers!) meedenken over hoe de wereld eruit komt te zien. Technologie is voor de meesten nu al een onbegrijpelijke black box. En het gaat hard. Voor je het weet lopen we allemaal rond met een AR-chip++ARNu hebben we voor augmented reality (AR) nog brillen nodig, maar science fiction spiegelt ons voor dat dit in de toekomst anders zal zijn. in ons hoofd en vragen we ons af hoe het toch zover heeft kunnen komen. 

“Biologisch gezien zijn we nog steeds diezelfde holbewoner als twintigduizend jaar geleden. We zijn totaal niet aangepast aan alle technologische ontwikkelingen van de laatste tijd. Wij worden gedomesticeerd door technologie.” – Koert van Mensvoort, Next Nature Network

Een lekker stukje kweekvlees?

Het is pijnlijk dat we allemaal technologieën in ons leven hebben toegelaten die helemaal niet goed voor ons zijn, zonder er veel vragen bij te stellen. De werkelijkheid is al voor een deel virtueel gemaakt. Denk aan de veel te grote (en gekleurde) macht van algoritmes++KijktipZie bijvoorbeeld de indrukwekkende documentaire Coded Bias (Netflix), waarin Joy Buolamwini ontdekt dat algoritmes mensen van kleur niet goed herkennen. . Of aan de megalomane netwerken waaraan we een groot deel van ons sociale leven hebben uitbesteed in ruil voor onze privacy en alle mogelijke gegevens over onszelf. Of aan de overdaad aan beeldschermen die onze blik naar buiten vernauwen. Langzaam en vaak ongemerkt kruipt de technologie ons leven in, tot we niet meer zonder kunnen, ook als die ons weer een beetje minder menselijk heeft gemaakt.Langzaam en vaak ongemerkt kruipt de technologie ons leven in, tot we niet meer zonder kunnen, ook als die ons weer een beetje minder menselijk heeft gemaakt. 

Andere technologie, die wél goed is voor de wereld, stuit juist op veel weerstand. Neem bijvoorbeeld kweekvlees (ook wel slachtvrij vlees, in-vitrovlees of laboratoriumvlees genoemd). Als het ons lukt om vlees niet langer in koeien maar op grote schaal in energiezuinige fabrieken te laten groeien, zijn de voordelen++VoordelenLees hier meer over de mogelijke voordelen van kweekvlees. Vorige week werd bekend dat de overheid 60 miljoen uittrekt voor de ontwikkeling ervan.  daarvan enorm groot. Veel minder uitstoot van broeikasgassen en geen dierenleed meer zijn de belangrijkste. Maar vlees uit een reageerbuis… bah, akelig! Dat willen veel mensen niet. De echte horror is natuurlijk de bio-industrie, maar het geeft mooi aan hoe de mens een ingebouwde afkeer heeft van dingen die we als vreemd of onnatuurlijk ervaren. Het martelen en doden van dieren is in die zin veel natuurlijker voor mensen dan het opkweken van vlees in een lab.  

Robots zijn je vrienden

Gaat het bij kweekvlees om een natuurlijke afkeer van ‘nep’ eten, robots vertegenwoordigen voor velen het schrikbeeld van een verder ontmenselijkte toekomst waarin bijvoorbeeld persoonlijke zorg niet langer haalbaar is.Robots vertegenwoordigen voor velen het schrikbeeld van een verder ontmenselijkte toekomst waarin bijvoorbeeld persoonlijke zorg niet langer haalbaar is. Kille, zoemende machines verschonen onze incontinentieluiers en verzorgen onze doorligplekken. Een blikkerig “goedemorgen” en een perfect op onze gezondheid afgestemd, synthetisch bordje pap is alles wat we mogen verwachten van ouderenzorg in de toekomst. Althans, daar vrezen sommige mensen voor++Weerstand steeds kleinerUit onderzoek blijkt dat steeds minder mensen moeite hebben met het idee van een zorgrobot. . Robots kunnen wel degelijk het leven van ouderen veraangenamen. Van jongere mensen ook trouwens, denk maar aan stofzuigrobots en grasmaairobots. Zorgrobots kunnen bijvoorbeeld zorgen voor een verhoogd gevoel van privacy en zelfstandigheid. Het maakt zo’n robot bovendien niks uit of je chagrijnig of ongeduldig bent. Ze staan altijd voor je klaar en zijn nooit moe. Tegenwoordig zien robots er ook een stuk gezelliger uit dan vroeger, kijk maar eens naar zorgrobot Tessa, een soort vrolijke bloempot:

Kom maar op met die technologie

Veel mensen vrezen oprukkende technologie. Zelf ben ik – onder voorwaarden – niet bang voor meer robots, of andere technologische uitvindingen in mijn omgeving. Sterker nog, ik kijk zelfs een beetje uit naar een oude dag waarin de technologie zo vergevorderd is dat ik in een zelfgekozen (of zelfgecreëerde!) virtuele wereld avonturen beleef met anderen. Niet gehinderd door lichamelijke beperkingen, zoals broze botten, stijve heupen, staar en verminderd gehoor. Niet gehinderd door de beperkingen van het menselijk lichaam in het algemeen; want waarom zou ik lopen als ik ook kan vliegen, of met reuzensprongen door de wereld kan hoppen, met vrienden op weg naar een mooi concert op een tropisch eiland, of een ritje ga maken op de rug van een draak met mijn geliefde? Als verbeelding je vriend is en je zelf mag meebeslissen over vorm, inhoud en voorwaarden ervan, ligt de (virtuele) wereld aan je voeten. Als verbeelding je vriend is en je zelf mag meebeslissen over vorm, inhoud en voorwaarden ervan, ligt de (virtuele) wereld aan je voeten. 

Ik heb het dan wel over een virtuele wereld die in alle opzichten niet meer van de echte te onderscheiden is, dus niet een soort Second Life++Second LifeEen serieuze, al in 2003, groots opgezette virtuele wereld. Maar uiteindelijk is het qua beleving en immersion (onderdompeling) een matige afgeleide van de huidige computerspellen. In dit stuk fantaseer ik over een eindeloos meer geavanceerde versie voor als ik later zelf oud ben. . Geen toetsenborden, muizen, beeldschermen of VR-brillen, maar een naadloze interface met een wereld waarin je vrij kunt rondlopen, levensechte geuren kunt ruiken en de zon op je huid voelt branden. 

Marcel in de wereld van GTA V

De beelden bij dit artikel komen uit de serie ‘Through the looking glass’, waarbij ik mezelf letterlijk in de wereld van de videogame GTA V (2013) heb gezet.

Tegen de tijd dat ik oud ben, kun je echt misschien niet meer van nep onderscheiden en is dat onderscheid misschien ook niet meer nodig. Realiteit is dan een achterhaald begrip. Iets van vroeger, toen we nog dachten dat technologie een dun laagje was op een beschaving die er in werkelijkheid al lang mee doordrenkt was. En voelt het nog wel als onecht en nep als de virtuele werkelijkheid niet meer van de echte te onderscheiden isVoelt het nog wel als onecht en nep als de virtuele werkelijkheid niet meer van de echte te onderscheiden is?, en als die voortdurend soepel in elkaar overlopen? Kun je dan nog wel spreken van een virtuele wereld?

Laat je niet bang maken, maar denk na (en mee)

Mensen kijken al veel langer met argusogen naar nieuwe technologie, zeker sinds de opmars ervan een vlucht heeft genomen de afgelopen eeuw. De Franse socioloog Jean Baudrillard, bijvoorbeeld, schreef al in de jaren zestig over de negatieve gevolgen van een technologische beschaving++HyperrealiteitBaudrillard had het over hyperrealiteit waarin mensen niet langer het onderscheid kunnen maken tussen de echte werkelijkheid en de virtuele werkelijkheid. . Onze symboolsystemen worden erdoor aangetast, betekenissen worden vloeibaar en vluch­tig. Nog even en de mensheid gaat ten onder aan haar eigen uitvindingen. Ons biologische aanpassingsvermogen kan de technologi­sche ‘evolutie’ niet langer bijhouden, zei hij. Of zoals schrijver Mark Slouka het in 1995 treffend verwoordde:

Already barely hanging on to objective reality, daily dragged downward by the accumulated weight of the unrealities we consume, we are in no condition to absorb the shock of a new generation of illusion-making technologies that threaten to send us straight through the looking glass.

Het verlangen onze wereld naar eigen inzicht en wens in te richten, om de Nieuwe Schepper te zijn, lijkt bij sommigen groter dan de angst om de werkelijkheid te verliezen.Het verlangen onze wereld naar eigen inzicht en wens in te richten, lijkt bij sommigen groter dan de angst om de werkelijkheid te verliezen. Knappe koppen over de hele wereld bedenken voortdurend nieuwe technologieën die door grote delen van de bevolking gretig worden geconsumeerd en sneller dan misschien goed voor ons is tot de alledaagse werkelijkheid gaan behoren. Daarom is het van levensbelang dat we dit niet alleen aan die knappe koppen overlaten. We zouden als mensheid moeten komen tot een soort grondwet voor technologie++Macht en technologieDit is zo’n groot onderwerp dat we daar beter een apart artikel over kunnen schrijven. waarin we vastleggen binnen welke grenzen nieuwe technologie moet blijven, aan welke voorwaarden het moet voldoen. Denk aan ecologische voetafdruk, inclusiviteit, privacy, veiligheid, verslavingsgevoeligheid etc. 

Marcel in de wereld van GTA V

De beelden bij dit artikel komen uit de serie ‘Through the looking glass’, waarbij ik mezelf letterlijk in de wereld van de videogame GTA V (2013) heb gezet.

Stel jezelf tenminste één vraag

We kunnen onze koppen in het zand steken en het vertrouwen in ons grenzeloze aanpassings- en controlevermogen in stand houden, of we openen onze ogen, nu de invasie van technologieën en virtuele werkelijkheden nog enigszins overzichtelijk is. Laten we met zijn allen nadenken en dromen over de wereld waarin we willen leven.Laten we met zijn allen nadenken en dromen over de wereld waarin we willen leven. Dan kunnen we met een geruster gemoed alle nieuwe technologische ontwikkelingen tegemoet zien en hoeven we niet bang te zijn dat die ons overnemen. Next Nature Network heeft een simpele, maar ongelooflijk belangrijke oproep voor ons allemaal, waar ik me volledig in kan vinden:

“Het zou helpen als ieder mens op aarde zich bij nieuwe technologie afvraagt: vergroot dit mijn menselijkheid of haalt het iets weg? Er zijn zoveel technologieën die onze zintuigen afstompen in plaats van gevoeliger maken, , die vervreemdend aanvoelen in plaats van intuïtief en natuurlijk. Wat nou als we alleen maar kiezen voor technologie die ons in onze kracht zet? Die onze dromen dichterbij brengt. Als we continu die keuze maken, kan het nog een hele leuke wereld worden.” – Koert van Mensvoort, Next Nature Network

Ik kijk in elk geval uit naar een interessante toekomst.

Marcel Oosterwijk