Gemeentelijk Leernetwerk Open Data #3: WOB, WHO, WOO? Wà?

Tijdens de derde bijeenkomst van het Gemeentelijk Leernetwerk Open Data namen Paul Suijkerbuijk (LEOO) en Maarten Zeinstra (Kennisland) de deelnemers mee in een wirwar van wetten, beleidsstukken en licentieregels. Wat moet, wat mag? Wanneer is data nou echt open?

Pro-actief data openen of wachten op een verzoek?

Vanuit de overheid zijn er verschillende kaders op het gebied van Open Overheid. Zo is er de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB), de Wet Hergebruik van Overheidsinformatie (WHO), en is mogelijk – na instemming van de Eerste Kamer – ook de Wet Open Overheid (WOO) in aantocht. Hoe verhouden al die kaders zich tot elkaar?

Paul Suijkerbuijk, opendata-aanjager vanuit het ministerie van BZK, legt het uit++PresentatieBekijk hier de volledige presentatie die Paul Suijkerbuijk gaf tijdens de bijeenkomst.. De WOB betreft verzoeken om (schriftelijke) informatie over een bestuurlijke aangelegenheid, ten behoeve van transparantie++WOBIn artikel 8 staat van de WOB staat ook iets over pro-actieve ontsluiting: “Een bestuursorgaan kan uit eigen beweging informatie verschaffen over het beleid, zodra dat in het belang is van een goede en democratische bestuursvoering. Het bestuursorgaan draagt er zorg voor dat de informatie in begrijpelijke vorm wordt verschaft.”. Bij de WHO gaat het om data die ook op verzoek wordt vrijgegeven, maar dan in het licht van hergebruik. Open data gaat volgens hem over het veld van pro-actief vrijgeven voor zowel transparantie- als hergebruikdoeleinden. Indien de WOO wordt aangenomen, zal deze wet ook op dit pro-actieve veld van toepassing zijn.

Kwadrant Open Data

Deze figuur (gebaseerd op een idee van Paul Suijkerbuijk) laat zien hoe de WOO, WHO en Open Data zich tot elkaar verhouden.

In deze wetten staan ook criteria voor het openen van data, bijvoorbeeld op Het Leernetwerk biedt een stok achter de deur om antwoorden te vinden, maar ook steun van collega’s om grenzen te verleggen voor een open en transparante overheid.het gebied van privacy. Zo staat in de WOB beschreven: voor elke situatie moet de inschatting gemaakt worden of de bescherming van de persoon opweegt tegen het belang dat de maatschappij heeft bij het openbaren van de dataset.

Dat dergelijke beslissingen in de praktijk lastig zijn om op te bouwen, bleek uit de presentaties van de experimenten waar de deelnemers mee bezig zijn. Veel gemeenten worstelen met vraagstukken die hieraan gerelateerd zijn. Bijvoorbeeld: Op welk verzamelniveau kun je informatie van postcodes opleveren? Wanneer zijn de maatschappelijke baten groter dan de potentiële gevaren van het herleiden van bepaalde data naar individuen?

Naast wetgeving zijn er door de overheid ook beleidsstukken opgesteld voor het openen van data, zoals de Leidraad Open DataNaast wetgeving zijn er door de overheid ook beleidsstukken opgesteld voor het openen van data, zoals de Leidraad Open Data. Hierin staat gespecificeerd hoe (lokale) overheden data moeten openen volgens de overheid. Een greep uit de criteria:

• Open Data is gratis
• Open Data is vrij van rechten
• Open Data is computerverwerkbaar
• Open Data is vindbaar++Wanneer is data vindbaar?Paul Suijkerbuijk zei hierover het volgende : “Data is pas open als het op data.overheid.nl te vinden is.”.

Om stellingen zoals ‘vrij van rechten’ en ‘computerverwerkbaar’ van commentaar te voorzien nam Maarten Zeinstra het woord, één van de auteurs van de Open Data Reader++Open Data ReaderBij Kennisland schreven we een handboek voor het openen van data voor publieke instellingen die gratis toegankelijk is voor iedereen. Klik hier om ‘m te lezen. en adviseur auteursrecht en technologie bij Kennisland.  

Sessie 3 Leernetwerk

Deelnemers van het Leernetwerk tijdens de derde bijeenkomst bij de gemeente Gouda.

Hoe pak je dat intellectuele eigendom aan?

Tenzij alle makers van een werk langer dan 70 jaar onder de groene zoden liggen, is in principe auteursrecht op intellectueel origineel werk van toepassing. Dat betekent dat de maker het exclusieve recht heeft op het verveelvoudigen en distribueren van zijn werk.

In het geval van de overheid geldt dat er geen auteursrecht rust op wetten, besluiten, verordeningen, rechterlijke uitspraken en administratieve beslissingen. Toch is het voor gemeentemedewerkers van belang om secuur om te gaan met intellectuele eigendomsrechten vanwege verschillende uitzonderingen die belangrijke gevolgen kunnen hebben. Hieronder enkele pointers voor gemeentemedewerkers die zich met open data bezighouden.

1. Denk aan databankenrecht in overeenkomsten met partners
   Een opvallend recht waar gemeenten op moeten letten wanneer ze samenwerken met partners, is het databankenrecht++Wat is een databank?Een databank wordt hier begrepen als een verzameling van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen, systematisch of methodisch geordend, en afzonderlijk met elektronische middelen of anderszins toegankelijk.. Het databankenrecht biedt vijftien jaar bescherming na elke “substantiële investering in tijd en/of geld” in een databank. Het databankenrecht kan bijvoorbeeld van toepassing zijn voor dienstverleners die bepaalde ordeningen van data leveren aan gemeenten. Éen van de deelnemende gemeenten van het leernetwerk gaat in zee met een bedrijf dat het openen van data op technisch en procedureel vlak voor hen zal regelen. In een dergelijk geval is het bij uitstek van belang om contractueel vast te leggen dat bedrijven geen aanspraak op databankenrecht kunnen maken, zodat de data zonder probleem opengesteld kan worden.
2. Ondersteuning van stagiaires, freelancers en stagiaires? Let op auteursrecht!
   Een ander belangrijk punt gaat over het werkgeversauteursrecht dat we kennen in Nederland: werknemers dragen automatisch hun auteursrecht over aan hun werkgever, dit geldt niet voor freelancers, stagiaires en vrijwilligers die voor de gemeenten werken. Opvallend veel deelnemers bleken met studenten te werken en realiseerden zich de consequenties hiervan voor hun datasets: “Dus die studenten kunnen auteursrecht claimen op de dataset die ze hebben opgesteld? “Dus die studenten kunnen auteursrecht claimen op de dataset die ze hebben opgesteld?” Daar hebben we het bij onze gemeente nog nooit over gehad.”.
3. Regel je intellectueel eigendom en voorkom verrassingen achterafWanneer je het intellectueel eigendom intern goed geregeld hebt, ben je er nog niet. Het correct licenseren van je dataset is ook van belang, bijvoorbeeld omdat dit andere partijen (denk aan app-bouwers) in staat stelt om aan de slag te gaan met jouw datasets. Om duidelijk te communiceren welk recht er van toepassing is bij een dataset, wordt er gebruikgemaakt van Creative Commons-licenties++Creative CommonsKennisland is de Public Lead van Creative Commons Nederland. Kijk hier voor meer informatie. . Dit is een gestandaardiseerde set licenties en juridische tools voor materiaal waar auteursrecht op zit. Met de licenties geeft een maker internationaal toestemming om zijn werk te hergebruiken en onder welke aanvullende voorwaarden. In het geval van open data adviseren we de CC0-verklaring.
4. Check hoeveel sterren jouw dataset krijgt van TimJe dataset moet niet alleen ‘intellectueel’ open zijn, maar ook op technisch vlak makkelijk toegankelijk. Zoals eerder genoemd in de Leidraad Open Data, moet data computerverwerkbaar zijn. Met onderstaand figuur genaamd ‘5 Star Open Data’, opgesteld door Tim Berners-Lee++Tim wie?Doet de naam Tim Berners-Lee een belletje rinkelen? Dat kan kloppen: hij is de grondlegger van het world wide web. , wordt duidelijk welke formats het beste voldoen aan het criterium ‘machineleesbaar’.

5 Star Open Data

'5 Star Open Data', opgesteld door Tim Berners-Lee.

Opwaaiend stof

Dat de sessie veel stof deed opwaaien bleek al snel: veel deelnemers realiseerden zich de beperkingen waarmee ze rekening moeten houden en vroegen zich af: “Wat mag nog wel?”. Een aantal deelnemers liepen de volgende dag direct langs hun afdeling juridische zaken om toch eens te checken hoe intellectuele eigendomsrechten bij hun gemeente geregeld zijn.Een aantal deelnemers liepen de volgende dag direct langs hun afdeling juridische zaken om toch eens te checken hoe intellectuele eigendomsrechten bij hun gemeente geregeld zijn. Bij sommige gemeenten was het bijvoorbeeld nog niet opgenomen in de algemene voorwaarden.

Met de mogelijke komst van de Wet Open Overheid, zal wederom getracht worden om de regelgeving in balans te brengen met de huidige technologische en maatschappelijke realiteit. Het samenspel van nieuwe technologie, beleid, en wetgeving is een continue heronderhandeling van ons ‘sociale contract’++Het Sociaal ContractHet begrip sociaal contract stamt uit de filosofie. Filosoof Thomas Hobbes doelde ermee op het (impliciete) verdrag tussen burgers en overheid waarin burgers een deel van hun macht overdragen in ruil voor vrede en veiligheid., dat voortdurend bediscussieerd moet worden om in balans te blijven.

De gemeentemedewerkers uit het Leernetwerk zijn de voorhoede die het ‘open, tenzij’-beleid in de praktijk onderzoeken, en manieren vinden om eventuele beperkingen aan te kaarten of weg te nemen. Het Leernetwerk biedt een stok achter de deur om antwoorden te vinden, maar ook steun van collega’s om grenzen te verleggen voor een open en transparante overheid.++Meer weten?Zie onze Open Data Reader voor een uitgebreide discussie van de bovengenoemde onderwerpen.

Het Gemeentelijk Leernetwerk Open Data is een samenwerking van Kennisland en het Leer- en Expertisepunt Open Overheid.