KL Cocktail 25 oktober: ‘Sociaal Hospitaal voor maatschappelijke topzorg’

Kruiter komt drama’s zoals hierboven geschetst dagelijks tegen met het Sociaal Hospitaal (SoHos). Tijdens de KL Cocktail van 25 oktober 2013 vertelde hij over de paradoxale Catch 22-situaties waarin burgers vast komen te zitten in het bureaucratische systeem van regels en technocratische protocollen. En wat misschien nog frappanter is, hun eigen oplossingen worden vaak zelfs belemmerd of tenietgedaan in plaats van ondersteund.

Het SoHos is een ‘online poli voor maatschappelijke topzorg’, die multiprobleemgezinnen helpt te navigeren door wetgeving en bureaucratie. Kruiter werkt vanuit het Instituut voor Publieke Waarden (IPW) met de onverwachte uitkomsten van beleid die zich in een transformerende verzorgingsstaat voltrekken. Het is deze veranderende verhouding tussen de burger en de staat die ten grondslag ligt aan het SoHos.

Geïndividualiseerde burgers + overregulerende staat = tikkende tijdbom

Van wie is de publieke zaak? Deze vraag houdt de gemoederen al meer dan 2.500 jaar bezig. Plato omschreef burgers als ‘het democratische beest’ en beargumenteerde dat burgers actief de maatschappij afbreken. Kruiter legde tijdens zijn presentatie een link tussen de teloorgang van het Griekse én het Romeinse rijk, nadat de private zaak in plaats van de publieke zaak vooropgesteld was, terwijl tegelijkertijd de publieke zaak overgereguleerd werd. De geschiedenis laat zien, zo stelt Kruiter, dat de combinatie van geïndividualiseerde burgers en een overregulerende staat een tikkende tijdbom is. 

We zien dat dit spanningsveld, de verhouding tussen burger en staat, momenteel in alle hevigheid speelt in Nederland. Burgers in Nederland zijn geleidelijk individualistischer geworden terwijl de staat door het creëren van sociale vangnetten mensen van hun problemen onteigend heeft. Gaandeweg, en in de laatste jaren in een rap tempo, is er een punt bereikt waarbij de verzorgingsstaat onbetaalbaar is geworden. De overheid trekt zich steeds meer terug (decentralisatie), in de hoop dat door lokalisering ‘burgerschap’ zal terugkeren: de participatiemaatschappij!

Wat natuurlijk blijkt, is dat de samenleving niet vanzelf de taken overneemt die de overheid laat liggen.

SoHos: online polikliniek voor maatschappelijke topzorg

Het Sociaal Hospitaal richt zich vooral op vraagstukken die systeem-gerelateerd zijn. Het gaat dan om structurele tekortkomingen van het systeem, die ervoor zorgen dat burgers belemmerd worden bij het zoeken naar oplossingen vanuit hun eigen kracht en eigen netwerk. Daarnaast blijkt dat het veel burgers aan bureaucratische competenties onbreekt, waardoor zij hun weg niet vinden in de wereld van protocollen, wetten, aanvragen en toeslagen. Als mensen gevraagd wordt om zelf een plan van aanpak te maken voor hun problemen, blijkt dat ze zichzelf een grotere rol toewijzen bij het oplossen ervan, en dat de overheid hier minder geld mee kwijt is.

Het bekende verhaal is dat multiprobleemgezinnen met een regiment aan hulpverleners te maken hebben die elkaar eerder tegenwerken dan versterken. Daarnaast is een entry-exit-paradox van kracht: de succesgevallen worden tot bepaalde diensten toegelaten, maar de moeilijke gevallen worden geweerd. Kruiter geeft als voorbeeld dat iemand die tijdens een schuldsaneringstraject weer extra schulden maakt, eruit wordt geknikkerd. En dat iemand die in een afkickprogramma toch weer naar de fles grijpt de deur gewezen wordt. Dit leidt tot de conclusie dat het huidige zorgsysteem zowel vanuit humanitair als financieel perspectief suboptimaal is. Daarom pleit Kruiter voor een paradigmaverschuiving als we vooruitgang willen boeken op de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van zorg in Nederland.

Nieuw waarderingskader nodig

Kruiter heeft wel een idee over wat er zou moeten veranderen in dit nieuwe paradigma. De drie pijlers legitimiteit, betrokkenheid (van de burgers) en efficiëntie, moeten gelijkmatig gerepresenteerd zijn in een nieuw waarderingskader. Momenteel ligt de nadruk vooral op legitimiteit. Het resultaat hiervan is dat ambtenaren en hulpverleners veelal strikt volgens de regels moeten spelen, terwijl gegeneraliseerde standaardoplossingen vaak ontoereikend zijn. In plaats van een aanpak die hoog scoort op legitimiteit (‘we doen alles volgens de regeltjes’) moet een nieuwe aanpak vooral scoren op betrokkenheid en efficientie. Dit betekent dat de probleemeigenaren meedenken over de oplossing en deze zelf vormgeven, en het bovendien een stuk goedkoper en efficiënter gaat. Natuurlijk moeten er regels zijn, maar die mogen niet meer leidend zijn.

Pleister op de wonde of structurele verandering?

Vanuit het publiek kwam de vraag of het SoHos slechts ‘pleisters plakt’ in plaats van structurele veranderingen teweegbrengt. Kruiter vertelde in reactie hierop dat het IPW in samenwerking met een aantal gemeenten probeert om andere oplossingen te zoeken voor alle probleemgezinnen in een bepaalde wijk. Een samenwerking als deze kan hopelijk bijdragen aan het uiteindelijke streven dat burgers meer zeggingskracht opeisen en krijgen voor hun eigen problemen, zodat legitimiteit, betrokkenheid en efficiëntie zich beter tot elkaar verhouden. Tot die tijd biedt het Sociaal Hospitaal soelaas voor gezinnen die zijn vastgelopen in de bureaucratie-jungle en brengt het een geluid in de samenleving voor een bewuste transitie naar andere een verhouding tussen de burger en de overheid. 

Zie www.sociaalhospitaal.nl voor meer informatie (en hulp!)

• Betrokken KL'ers
• Chris Sigaloff cs@kl.nl
• Nora van der Linden nl@kl.nl