Zo verlaag je drempels van gemeentelijke dienstverlening voor mensen met een LVB

Veel publieke organisaties, instanties en bedrijven hebben op de een of andere manier++VerkiezingenOnlangs waren er verkiezingen in Nederland. Er zijn speciale websites en platforms die alles rondom de verkiezingen in begrijpelijke taal uitleggen, zodat iedereen goed geïnformeerd kan zijn: ‘Verkiezingskrant in gewone taal’ en ‘Stem jij ook’. te maken met mensen met een LVB.++1,1 miljoenIn Nederland zijn naar schatting 1,1 miljoen mensen met een LVB. De laatste tijd is er vanuit de samenleving gelukkig vaker aandacht voor deze groep. Bijvoorbeeld bij de NS die mensen met een LVB extra ondersteuning biedt bij de treinreis.
In totaal hebben zich ruim honderd mensen aangemeld voor regionale leer- en inspiratiesessies in Utrecht, Rotterdam en Leeuwarden. Veel medewerkers van gemeenten die zich bezighouden met beleid en uitvoering, maar ook hulpverleners, jobcoaches, deurwaarders, docenten, wijkteams en medewerkers van Justitie. De aanwezige professionals zagen mogelijkheden om samen te werken aan een betere dienstverlening voor mensen met een LVB.  

Domeinoverstijgende verbinding en kennisdeling

De motivatie om te leren en kennis te delen was groot. Aan het begin van elke bijeenkomst hebben we de deelnemers gevraagd: waarom ben je vandaag gekomen, wat zijn je ambities en doelen voor vandaag? Een greep uit de antwoorden:

“Ik zoek verbinding tussen onderwijs, praktijk en gemeente. Bijvoorbeeld bij vraagstukken rondom 18+/18-.”

“Waar loopt iemand met een LVB tegenaan in het maatschappelijk verkeer?” 

“Ik wil inzicht krijgen in wat de behoeftes zijn van mensen met een LVB op het gebied van werk.”

“Ik ben LVB-aandachtsfunctionaris van het gebiedsteam en wil meer kennis op dit thema.”

Duidelijk werd dat er veel behoefte is aan informatie, kennis en verbinding tussen de verschillende domeinen waar mensen met een LVB mee te maken hebben. We constateerden dat er veel kennis voorhanden is over mensen met LVB, zowel vanuit de wetenschap als vanuit de professionele praktijk, maar dat die kennis nog niet wijdverspreid isWe constateerden dat er veel kennis voorhanden is over mensen met LVB, zowel vanuit de wetenschap als vanuit de professionele praktijk, maar dat die kennis nog niet wijdverspreid is., zeker niet bij de publieke dienstverlening.

We hebben met deze sessies laten zien hoe belangrijk het is om op een laagdrempelige manier samen te komen met andere gemeenten, (publieke) organisaties, instanties, én ervaringsdeskundigen om bestaande en nieuwe kennis om te zetten naar concrete acties.

Onze aanpak tijdens de bijeenkomsten bestond uit een combinatie van inspiratie, deskundigheid, verhalen van ervaringsdeskundigen en een open space++Open spaceEen methode die ervoor zorgt dat groepen zelfgeorganiseerd, op een actieve manier een gezamenlijk probleem of doelstelling aanpakken. In een open space worden deelnemers uitgenodigd om samen de agenda te bepalen door vraagstukken, voorbeelden, knelpunten en nieuwe ideeën in te brengen. waarin deelnemers vragen en goede voorbeelden met elkaar konden delen en nieuwe ideeën en initiatieven konden voorstellen. 

Waarderende benadering werkt

Elke sessie begon met een lezing over mensen met een LVB rondom vragen als: wat is er al bekend over mensen met een LVB? Zijn er instrumenten om mensen met een LVB te (h)erkennen? Wat zijn mogelijke aanpakken om mensen met een LVB te ondersteunen? Voor deze lezingen hebben wij dr. Xavier Moonen, bijzonder lector ‘inclusie van mensen met een verstandelijke beperking’ en dr. Jelle Drost, die als sociaal pedagoog en orthopedagoog betrokken is bij de problematiek van voornamelijk kinderen en jongeren met een LVB, uitgenodigd om hun expertkennis en jarenlange ervaring op dit thema met ons te delen. 

Een belangrijke les is dat een waarderende benadering werkt. Juist door te praten over mogelijkheden en talenten in plaats van over problemen, en ruimte te bieden aan plezier en humor ontstond er veel positieve energie en kwamen de beste ideeën naar boven.Juist door te praten over mogelijkheden en talenten in plaats van over problemen, en ruimte te bieden aan plezier en humor ontstaat er veel positieve energie en komen de beste ideeën naar boven. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen met een LVB betaald werk kunnen doen dat past bij hun talenten en ambities? Kunnen we ervoor zorgen dat mensen met een LVB een rol krijgen binnen de gemeente? De deelnemers waren het erover eens dat er veel kansen liggen voor mensen met een LVB om betaald werk te doen binnen gemeenten en bedrijven. Neem bijvoorbeeld ervaringsdeskundigen in dienst om de communicatie vanuit de gemeente toegankelijker en inclusiever te maken. Of geef mensen met een LVB de kans om in de zorg bij te dragen, waar veel mensen aan het bed nodig zijn. Daarvoor is het belangrijk om buiten de gebaande paden te kijken en bijvoorbeeld opleidingseisen los te laten. 

“Vraagje aan jullie allemaal: wie van jullie doet werk waar je voor hebt gestudeerd? Wij vinden het als samenleving normaal dat veel mensen werk doen terwijl ze iets totaal anders hebben gestudeerd. Maar voor mensen met een beperking gaan we opeens moeilijk doen, terwijl zij al genoeg te puzzelen hebben.” – Deelnemer in Leeuwarden

Praat met mensen in plaats van over mensen

Bij alle bijeenkomsten waren ervaringsdeskundigen van de LFB aanwezig, de landelijke belangenorganisatie door en voor mensen met een verstandelijke beperking. In een ‘vissenkom’++VissenkomIn een ‘vissenkom’ voeren mensen in de binnenkring een gesprek met elkaar over een bepaalde kwesties. Het publiek zit in de buitenkring. Er is in de binnenkring een lege stoel beschikbaar voor wie vanuit het publiek een vraag wil stellen of een onderwerp wil inbrengen dat het gesprek in de binnenkring verrijkt. In dit geval werden mensen met een LVB in de binnenkring bevraagd over waar zij tegenaan lopen bij de gemeente en welke ideeën zij hebben om dit te verbeteren. konden deelnemers vragen stellen aan mensen met een LVB over hun ervaringen in de samenleving. De ervaringsdeskundigen blijken allemaal hun eigen unieke inzicht op de huidige dienstverlening van gemeenten en andere (publieke) organisaties te hebben en konden duidelijk aangeven waar ze tegenaan lopenErvaringsdeskundigen blijken allemaal hun eigen unieke inzicht op de huidige dienstverlening van gemeenten en andere (publieke) organisaties te hebben en kunnen duidelijk aangeven waar ze tegenaan lopen. en waar verbeteringen mogelijk waren. Een ervaringsdeskundige vertelde bijvoorbeeld dat zij tijdens een familiefeest via een oom die bij een gemeente werkte ontdekte dat zij een aanvraag kon indienen voor de energietoeslag++‘De overheid bereikt mij niet’Opmerkelijk is dat de ervaringsdeskundige aangaf totaal niet op de hoogte te zijn van het bestaan van de energietoeslag en de mogelijkheid voor Nederlanders om deze bij hun gemeente aan te vragen, ondanks de aankondigingen hiervan via de overheid, tv, nieuwsberichten en de websites van gemeenten.. Voor de deelnemers was dit actuele voorbeeld zeer verhelderend. 

Zichtbaarheid van mensen met een LVB en de gemeente

Het is lastig om iemand met een LVB te herkennen. Bovendien zijn mensen met een LVB heel goed in sociaal wenselijk gedrag. Een ervaringsdeskundige kwam met een tip:

“In elk gesprek zou standaard een terugkoppeling moeten zitten. Je kan iets over een uitkering vertellen en dan een samenvatting vragen. ‘Kun je herhalen wat ik heb gezegd want ik weet zelf even niet meer of ik alles heb genoemd.’ Zo komt het niet controlerend over.”

Naast het (h)erkennen is het ook van belang om mensen met een LVB te vinden en te ondersteunen als zij zelf niet naar de gemeente komenNaast het (h)erkennen is het ook van belang om mensen met een LVB te vinden en te ondersteunen als zij zelf niet naar de gemeente komen,, bijvoorbeeld omdat ze niet weten wat een gemeente eigenlijk voor hen kan doen. Hoe kun je mensen met een LVB bereiken en wat hebben ze nodig van de gemeente? Daarvoor kan een gemeente bijvoorbeeld de LFB inzetten, meer ervaringsdeskundigen aannemen en de regionale tak van de LFB betrekken: de zogenoemde STERKplaatsen++STERKplaatsenDe STERKplaatsen van de LFB werken samen met gemeenten, zorgaanbieders, scholen, welzijnsinstellingen en andere maatschappelijke organisaties in de buurt.

Drempels verlagen en gewonemensentaal

Hoe kunnen we de drempels van de gemeentelijke dienstverlening verlagen? En is het eigenlijk voor iedereen duidelijk wat de gemeente doet? Voor veel Nederlanders is de gemeente vooral een plek waar je je paspoort of rijbewijs aanvraagt en ophaalt. De gemeente heeft echter veel meer te bieden, voor iedereen, maar in het bijzonder voor mensen die extra ondersteuning nodig hebben. Het verbeteren van de gemeentelijke dienstverlening begint bij goed toegankelijke, heldere informatie over wat zij kunnen bieden.

In de bijeenkomsten ging het veel over taal en hoe die aangepast kan worden zodat het voor iedereen begrijpelijk is. De aanwezige ervaringsdeskundigen benadrukten dat het belangrijk is dat gemeenten en (publieke) organisaties op verschillende manieren informatie geven. Behalve brieven sturen, moet je bijvoorbeeld ook folders of posters ophangen en filmpjes laten zien in openbare ruimtes en op social media om belangrijke informatie te verspreiden. Overigens werd ons ook door aanwezige experts verteld, dat geschreven taal simpel vervangen door beelden, niet per se een oplossing is. Ook beelden of plaatjes kunnen als onbegrijpelijk worden ervaren. Een interessante oefening van de LFB illustreert hoe ingewikkeld het taalgebruik van overheidsinstellingen vaak is. Een ervaringsdeskundige ging met een hoed rond, waarin briefjes zaten met veel voorkomende begrippen zoals indicatie, interventie, participatie, pragmatisch, anticiperen en successievelijk. Leg maar eens in gewonemensentaal uit wat indicatie, interventie, participatie, pragmatisch, anticiperen en successievelijk betekenen… Uitleggen wat die begrippen in gewonemensentaal betekenen was voor velen een lastige opdracht.

Kanarie in de kolenmijn

De regiosessies brachten aan het licht dat het betrekken van mensen met een LVB als een goede ‘spiegel’ werkt voor gemeenten. Niet alleen mensen met een LVB, maar iedereen zou gebaat zijn bij een meer laagdrempelige dienstverlening, eenvoudiger taalgebruik en meer domeinoverstijgende samenwerking binnen gemeenten.

Er worden veel initiatieven genomen door wetenschappers, professionals, ambtenaren en mensen met LVB zelf in regio’s en (vooral) grote steden. Er worden werkgroepen georganiseerd, workshops en trainingen gegeven, er wordt onderzoek gedaan en kennis gedeeld tussen wetenschap en praktijk. Maar ook buiten het randstedelijke gebied en buiten de grote steden moeten gemeenten en publieke organisaties kunnen profiteren van deze kennis en de mogelijkheid krijgen om bijvoorbeeld zelf werkgroepen te organiseren en daarmee ook (professionele) kennis aan te trekken. Hiervoor is het nodig om bestaande infrastructuren en platforms in kaart te brengen en de publieke dienstverlening regionaal en lokaal te stimuleren om aansluiting te zoeken en zelf initiatieven te nemen.Iedereen zou gebaat zijn bij een meer laagdrempelige dienstverlening, eenvoudiger taalgebruik en meer domeinoverstijgende samenwerking binnen gemeenten. Denk bijvoorbeeld aan Werkplaatsen Sociaal Domein++Werkplaatsen Sociaal DomeinDe vijftien regionale werkplaatsen zijn verspreid over heel Nederland. Elke Werkplaats bestaat uit een samenwerkingsverband tussen hogescholen, zorg- en welzijnsinstellingen, gemeenten en vaak ook cliëntenorganisaties en kennisinstellingen. Samen bepalen en voeren zij een regionale kennis- en ontwikkelagenda uit om vraagstukken in het sociale domein te verbeteren en de LFB. 

De belangrijkste les van deze bijeenkomsten is: zie de mens achter de ‘doelgroep’. Mensen met een LVB verschillen net zoveel van elkaar als mensen zonder LVB.  Mensen met een LVB hebben individuele talenten, persoonlijkheden, achtergronden, ervaringen en kwaliteiten. Tegelijkertijd is het belangrijk om te onderkennen dat zij moeite hebben met de manier waarop we onze samenleving hebben ingericht: te ingewikkeld, te digitaal, te geautomatiseerd, te rationeel en vaak ook te afstandelijk. In dat opzicht kan je hen zien als ‘kanarie in de kolenmijn’. Je hoeft immers geen LVB te hebben om je buitengesloten, incompetent en geïsoleerd te voelen wanneer dienstverlening vanuit de overheid niet meer vriendelijk, toegankelijk en van mens tot mens wordt aangeboden.Je hoeft geen LVB te hebben om je buitengesloten, incompetent en geïsoleerd te voelen wanneer dienstverlening vanuit de overheid niet meer vriendelijk, toegankelijk en van mens tot mens wordt aangeboden.

Oproep aan gemeenten: sluit je aan

Movisie doet een oproep aan gemeenten om zich aan te sluiten bij het Leernetwerk ‘lvb-vriendelijke gemeente’. Zij willen een groeiend en lerend netwerk opzetten waar kennis en ervaring wordt uitgewisseld. 

Op landelijk niveau is de Werkgroep mensen met een LVB zeer actief waarin beleidsmedewerkers vanuit VWS, Divosa, VNG en een aantal grote steden vertegenwoordigd zijn. Deze werkgroep wil gemeenten bewust maken van de moeilijkheden die mensen met een LVB ervaren in de samenleving, maar ook van de verschillende kwaliteiten die mensen met een LVB hebben. Daarmee zijn mensen met een LVB onderdeel van- en inzetbaar in de samenleving. Deze werkgroep heeft Kennisland de opdracht gegeven deze regiosessies te organiseren om medewerkers en beleidsmakers vanuit de gemeenten, professionals en maatschappelijk werkers bij elkaar te brengen, om niet alleen te profiteren van bestaande kennis en ervaring, maar ook om van elkaar te leren en nieuwe initiatieven en samenwerking te stimuleren. Wil je meer weten over deze werkgroep of aansluiten als beleidsmaker? Neem dan contact op met Joyce van der Klauw via: Joyce.vanderKlauw@vng.nl. 

Wil je meer weten over dit project, de geleerde lessen en onze aanpak waarin de directbetrokkenen een belangrijke rol spelen? Neem dan contact op met Faduma Mukhtar via fm@kl.nl.