Funnelvisie op 'moderne overheid'

Voorafgaand aan de kerstborrel van het Chief Technology Office (CTO)++Chief Technology OfficeHet Chief Technology Office (CTO) van de gemeente Amsterdam is een team dat keihard werkt aan het innoveren van processen binnen de gemeente. Zo werken ze met de masterclass ‘Club van 50’ aan een intern netwerk van innovatoren en spelen ze een cruciale rol in het ondersteunen van sociale innovatie in de stad als onze partner voor o.a. Amsterdammers, Maak je Stad!. van de gemeente Amsterdam werd het programma Moderne Overheid++Programma van lanceringDit programma zal de komende tien jaar draaien. Bekijk hier het gehele programma van de middag. gelanceerd.  In de uitnodiging stond dat we antwoord zouden krijgen op de vraag wat dit programma betekent voor de gemeente en voor de stad. Na twee uur toelichting over de ontwerpprincipes en de agile innovatiefunnel++Innovatie-wat?Een innovatiefunnel is een model waarmee de norm voor innovatieprocessen wordt gesteld. tast ik nog steeds in het duister. Drie hardnekkige tegenstrijdigheden springen in het oog.

Toen enkele onbevangen leden van het publiek, waaronder ikzelf++Wat was mijn antwoord?Mijn antwoord hierop was een tegenvraag: ‘Moeten we niet naar een post-moderne overheid?’ Of dat gewenst is is natuurlijk ook maar de vraag, maar een gezonde kritische houding ten opzichte van allesverklarende narratieven kan geen kwaad. Het effect van na-oorlogs modernisme in Amsterdam is überhaupt niet oncontroversieel zoals je in deze blog van Ruimtevolk bijvoorbeeld kunt lezen. De fysieke ‘moderne’ inrichting van sommige wijken wordt dikwijls gelinkt met onveiligheid en vervuiling. , werd gevraagd naar de betekenis van ‘Moderne Overheid’, waren de antwoorden diffuus. Iedereen blijkt andere associaties te hebben met het begrip ‘modern’, en gedurende de middag werd de verdeeldheid groter. Daarnaast werd er gezocht naar manieren om ‘permanent in bèta’ te werken, maar is er ook de ambitie om ‘het in één keer goed’ te doen. Tot slot kwam er richting het einde een pijnlijke discrepantie aan het licht tussen de mensen die in de zaal zaten en degenen die het programma daadwerkelijk moeten gaan dragen en implementeren.

1. Moderne Overheid betekent zowel digitale transformatie als samenwerking

Nog even terug naar de uitnodiging: “Een Moderne Overheid staat voor een overheid die snel en adequaat in kan spelen op de behoeften van de Amsterdammers.” Op de voorkant van het boekje dat ik op mijn stoel vond prijkt de ondertitel ‘Digitale transformatie in Amsterdam’ onder de titel Moderne Overheid. Verderop in datzelfde boekje met de programma-aanpak blijkt dat Moderne Overheid twee sporen behelst, waarbij het enerzijds gaat om een ‘fundamenteel herontwerp van de aanpak van maatschappelijke vraagstukken’ en anderzijds om de opbouw van een stevige basisinfrastructuur (data en IT) gericht op standaardisatie en flexibilisering (een mooie paradox op zichzelf). Hoe verhouden deze sporen zich tot elkaar?

TIedereen blijkt andere associaties te hebben met het begrip ‘modern’ en gedurende de middag werd de verdeeldheid groter.ijdens de discussie blijkt het lastig deze twee sporen te onderscheiden. Het aanwezige panel, met onder andere vertegenwoordigers vanuit Personeel & Organisatie, de aanpak schuldhulpverlening en netwerkbeheerder Alliander (als voorbeeld van een best practice van modernisering), richtte zich vaak op het gebruik van data in de organisatie. Maar ook andere interpretaties van een Moderne Overheid vermengden zich in het gesprek: zo zou het ook gaan over het stimuleren van blijvende innovatiekracht binnen de gemeentelijke organisatie, problematiek goed doorgronden voordat er naar oplossingen wordt gezocht en nieuwe samenwerkingen binnen en buiten de organisatie smeden.

De innovatiefunnel vormt de kern van de aanpak. Het is een model waarbij ideeën via verschillende fases tot wasdom komen (van verkennings- naar labfase, van praktijkproef naar doorontwikkelen, etc.). Wat echter niet duidelijk wordt, is waar die innovatiefunnel voor bedoeld is en aan welke vraag het voldoet; niet uit het boekje én niet uit de bijeenkomst. De mogelijke onderwerpen die genoemd werden voor de funnel betroffen zaken als informatiegedreven werken voor het sociaal domein of de openbare ruimte, subsidies of de Omgevingswet++Wet voor ruimtelijke ontwikkelingMet de Omgevingswet wil de overheid de regels voor ruimtelijke ontwikkeling vereenvoudigen en samenvoegen, zodat het straks bijvoorbeeld makkelijker wordt om bouwprojecten te starten. Naar verwachting treedt de Omgevingswet in 2021 in werking.. Maar om welke maatschappelijke problemen gaat het dan?

Wat de funnel in feite predikt is focus en een methodische aanpak, waar een diffuus begrip van de term Moderne Overheid niet bij helptWat de funnel in feite predikt is focus en een methodische aanpak, waarbij een diffuus begrip van de term Moderne Overheid niet bij helpt.; zo leent de term zich voor verschillende stokpaardjes, waardoor het gevaar dreigt dat het programma verzandt in ambitie. En hoe mobiliseer je een gemeentelijke organisatie rondom een ambitie die zo ambivalent en onduidelijk is?

2. De Moderne Overheid is permanent bèta, maar wel in één keer goed

Een van de ontwerpprincipes van de Moderne Overheid is permanent bèta: “Continue verbetering staat centraal, het is nooit af. Innovatie staat in het hart van elke activiteit, niet als iets leuks naast de werkprocessen.” Toch staat daaronder bij het ontwerpprincipe Effectieve gemeente de zinsnede “Vanuit 1-overheid en in samenwerking met andere overheden, in één keer goed, duurzame samenleving zonder onnodige regels” – een typfout of een babylonische spraakverwarring?

Ook de innovatiefunnel tracht de verschillende fases te ordenen, om het innovatieproces in één keer goed te doen – alhoewel het falen van een initiatief wel geoorloofd is. Hoe gaat de gemeente ervoor zorgen dat een innovatiefunnel inderdaad bekritiseerd kan worden en dat het model geen keurslijf of heilige graal wordt? Een ander genoemd uitgangspunt in het programma is immers dat er wordt veranderd door te experimenteren en dat er geen blauwdrukken mogen zijn.

Tegelijkertijd zou ik willen beargumenteren dat de ‘permanente bètaversie’ ergens moet stoppen: de overheid moet ook verantwoording afleggenTegelijkertijd moet de ‘permanente’ bètaversie ergens stoppen: de overheid moet immers ook verantwoording afleggen. over de uitkomsten die ze uiteindelijk kan aanbieden en de resultaten die ze daarmee boekt. Gemeentediensten kunnen niet altijd in bètaversie blijven, aangezien we zo geen verantwoording kunnen afdwingen als inwoners. Dit soort tegenstrijdigheden en grenzen moet verhelderd worden wil jargon als agile en permanent bèta daadwerkelijk betekenis krijgen voor een programma als Moderne Overheid.

3. Succes kan alleen als de lijn verantwoordelijk is – maar waar zijn die mensen van de lijn?

Nog een uitgangspunt dat wordt genoemd is dat “Succes alleen als de lijn echt verantwoordelijk is. Dit kan een RVE++RVE?RVE staat voor Resultaatverantwoordelijke eenheid binnen de gemeente Amsterdam, en is een term die doorgaans alleen intern gebruikt wordt. , domein of vraagstuk zijn.” Het belang dat het programma wordt gedragen door werknemers uit ‘de lijn’ – wat betekent mensen die in de lijn van de RVE’s (zeg maar, de ‘diensten’) zitten – staat als een paal boven water. Zij zijn immers degenen die de dagelijkse verantwoordelijkheden en taken van de gemeente vervullen.

Toch bleek in een snelle rondvraag “Wie werkt hier in de lijn?” slechts een handvol mensen uit ‘de lijn’ aanwezig te zijn.Toch bleek in een snelle rondvraag “Wie werkt hier in de lijn?” slechts een handvol mensen uit ‘de lijn’ aanwezig te zijn. Het overgrote deel van de aanwezigen werkt bij buitenboordmotoren zoals de Chief Technology Office (CTO), Chief Science Officer (CSO), de Amsterdamse School of faciliterende departementen zoals de IT-ondersteuningen (en dan waren er de verstekelingen van buitenaf, zoals ik). De daadwerkelijke verandering van cultuur en mindset van ambtenaren die vaak genoemd werd, leek zo nog ver te zoeken.  

2

All I want for christmas is... een innovatiefunnel?

Goede voornemens

Hoofd van het CTO, Ger Baron, vroeg zich af hoe cynisme voorkomen kan worden bij het initiëren van dergelijke programma’s. Het duiden van bovenstaande tegenstrijdigheden zou ook als cynisme begrepen kunnen worden. Begrijp me niet verkeerd, de aanpak zit vol eervolle en goede ambities waar Kennisland graag aan meewerkt. Maar hoe voorkom je dat je een veelkoppig monster creëert waarbij men constant langs elkaar heen praat?

Als goed voornemen stel ik voor om diverse voorbeelden van een Moderne Overheid het podium te geven en te onderzoeken welke dilemma’s of lessen deze spelers hebben ondervonden. Voor de volgende bijeenkomst over de Moderne Overheid kijk ik uit naar een programma met verschillende (maatschappelijke) spelers die met voorbeelden++Om een voorbeeld te noemen:Met Amsterdammers, Maak je Stad! onderzoeken we bijvoorbeeld hoe de rol van de gemeente eruit ziet in het licht van innovatie vanuit stadmakers. aangeven hoe de overheid succesvol en kritisch haar nieuwe, zoals je wilt ‘moderne’, rol toepast.

Overigens is een goed begin het halve werk – zo kan de openingszin van het programma Moderne Overheid, “Amsterdam werd in de 16e en 17e eeuw de rijkste stad ter wereld door haar open samenleving, aanwezige kennis en gezonde economie.”, in samenwerking met anderen gemoderniseerd worden en van een kritische noot en historische correctie worden voorzien. In de ware kerstgedachte.