Auteursrecht: Licht aan het einde van de tunnel?

Foto: mbargo.be voor Lisbon Council

In deze bundel pleiten een aantal vooraanstaande academici (waaronder de Amsterdamse professor Informatierecht Bernt Hugenholtz) voor een flexibelere omgang met intellectuele eigendomsrechten, waaronder het auteursrecht.

De rode draad van de verschillende essays is het inzicht dat het huidige starre systeem van intellectuele eigendomsrechten negatieve gevolgen heeft voor het innovatieklimaat (of andere beleidsdoelen zoals het toegang bieden tot cultureel erfgoed) en uiteindelijk voor de economische ontwikkeling in Europa.

Deze gedachte lag ook ten grondslag aan de toespraak die Eurocommissaris Neelie Kroes op het zelfde event hield. Kroes gaf opnieuw te kennen dat het wat haar betreft tijd is voor een modernisering van het auteursrecht omdat dit het realiseren van beleidsdoelen zoals "stimulate creativity and innovation, improve consumer choice, promote our cultural heritage and help the sector drive economic growth" belemmert. Volgens Kroes is dit niet verwonderlijk als men zich realiseert welke economische en culturele veranderingsprocessen plaatsgevonden hebben sinds de laatste wijziging van het Europese auteursrecht:

The last major EU copyright instrument, the Copyright Directive, was adopted in 2001. The Commission proposals it was based on date back to 1998.

Let's remind ourselves what's happened since then.

In 1998, Mark Zuckerberg was 14. Today, almost one billion people around the world actively use Facebook to share photos, videos, and ideas. In 1998, YouTube didn't exist. Today, one hour of video is uploaded every second. In 1998, most people listened to music on the radio, CD or tape. Now digital downloads often overtake conventional sales. New technologies allow downloading or streaming; easily, instantly, wherever you are. Not just to passively listen, but to interact and give feedback, to creators and friends.

But changes are not limited to the content business, they affect all sectors. Huge changes have taken place in the research area. Today, new scientific discoveries don't just come from new experiments, new drugs and new clinical trials: in fact, now, we can get new results by manipulating existing data. Data and text-mining techniques now lie behind a huge field of research, like human genome projects, potentially life saving. They could hold the key to the next medical breakthrough, if only we freed them from their current legal tangle. Research activities are not clearly exempted from the copyright rules and there are many different regulations in the 27 member states.

And here's the most important change since 1998. Back then, creation and distribution were in the hands of the few. Now they are in the hands of everyone: democratising innovation, empowering people to generate and exchange ideas, supporting and stimulating huge creativity.

Nu was dit niet de eerste keer dat Neelie Kroes zich kritisch uitgelaten heeft over het gebrek aan flexibiliteit binnen het Europese Auteursrecht (zie hier en hier voor meer voorbeelden) zonder zichtbare gevolgen. Met haar portefeuille Digitale Agenda is Kroes niet direct verantwoordelijk voor het auteursrecht (de Copyright unit van de Commissie valt onder haar collega Barnier die als Commissaris verantwoordelijk is voor de Interne Markt). Toch is het te makkelijk om de herhaaldelijke uitingen van Kroes niet serieus te nemen. Tijdens het Lisbon Council event in Brussel werd namelijk duidelijk dat de discussie over het auteursrecht op een subtiele manier aan het verschuiven is:

Uit de uitingen van Kroes, het groeiend aantal kritische publicaties en stemmen van academici, ondernemers en andere betrokkenen, en op basis van economische inzichten ontstaat langzaam een 'third way' in de discussie rondom het auteursrecht.

Tot op heden is dit voornamelijk een discussie tussen de belangen van makers (en de entertainmentindustrie) en (internet)gebruikers (In de Nederlandse context bijvoorbeeld in de vorm van het zogenaamde 'downloaddebat'). In essentie is dit een discussie tussen twee haaks op elkaar staande groepen die voor hun eigen belang opkomen. Beide posities zijn daarom niet bijzonder geschikt om fundamentele wijzigingen van de wettelijke kaders te rechtvaardigen.

Daarom is het ontstaan van een derde positie zo interessant: door het auteursrecht te analyseren op basis van de relatie met andere maatschappelijke uitdagingen en doelstellingen (zoals economische groei, innovatie, toegang tot kennis en het bevorderen van creativiteit), zijn er opeens wel geloofwaardige argumenten voor modernisering en flexibilisering van de auteursrechtelijke kaders.

Zowel de toespraak van Neelie Kroes als de publicatie van de Lisbon Council geven steun aan deze benadering, met als gevolg dat er langzaam maar zeker meer beleidsruimte ontstaat voor het realiseren van de broodnodige verandering. Gezien de nogal vijandelijke reactie van vertegenwoordigers van rechthebbenden tijdens de presentatie in Brussel, is dit inmiddels ook tot de verdedigers van de status quo doorgedrongen en maken zij zich – terecht – zorgen dat zij hun morele superioriteit dreigen te verliezen.

Het is te hopen dat het nieuwe Kabinet de eerste voorzichtige stappen van Rutte 1 gaat voortzetten in de richting van een meer flexibel auteursrecht. De argumenten voor het moderniseren van het auteursrecht liggen voor het oprapen, maar het is nu aan de tijd om deze in concrete beleidsvoornemens om te zetten. Vanuit Kennisland dragen we hier graag aan bij.

Paul Keller