De (on)vertelde stad

Amsterdam is een stad voor alle Amsterdammers. Nederland een inclusief en tolerant land. Dat zijn de idealen die we als Amsterdammers en Nederlanders uitdragen. Maar sinds ik terug ben in Nederland, na een half jaar in Frankrijk onderzoek te hebben gedaan naar jongeren identiteit en stigmatisering in de banlieues, blijven de vragen die ik daar stelde, rondspoken in mijn hoofd. Bestaat een stad als Amsterdam niet – net als Parijs – uit verschillende werelden? Gelden de idealen die we verdedigen als land of als stad eigenlijk wel voor al haar inwoners? Kunnen we onszelf tolerant en inclusief noemen als we die andere werelden niet kennen?

Tijdens mijn onderzoek woonde ik in Bondy, een klein plaatsje in de banlieues van Parijs, en nam ik vaak de RER, de trein die de buitenwijken met het centrum van Parijs verbindt. Op een van die vele ritjes is het stiller dan ooit in de RER. Het enige geluid is het piepen van de trein in de rails. Dan gaat er een ringtone af en in bliep-geluid hoor ik  ‘Ambitionz Az A Ridah’ van 2Pac. Een oude man steekt zijn hand, waaraan een dikke zegelring prijkt, in zijn zak en haalt een ouderwetse Nokia tevoorschijn. Hij klikt z’n 2Pac-ringtone uit en neemt de telefoon op. Dat is hiphop in de banlieue, denk ik bij mezelf, als ik Parijs achter me laat en de hoge flats van de buitenwijken tegemoet treed.

Meer dan een jaar later sta ik in het Amsterdam Museum, middenin het centrum van Amsterdam, en bekijk ik het kunstwerk ‘M54’ van Brian Elstak. Voor het Amsterdam Museum en het Centrum Beeldende Kunst Zuidoost verbeeldde de kunstenaar ‘de verbinding tussen centrum en periferie’. Een houten constructie als ‘lifeline’, waarin duidelijk de metro en een metropassagier met koptelefoon zijn te herkennen, is kleurrijk beschilderd. Soundscapes die zijn opgenomen tijdens metroritten en muziek van hiphopcollectief Smib++SmibDe Bijlmer wordt ook wel ‘Bims’ genoemd. Hiphopcollectief Smib draaide dit om en vernoemde zichzelf hiernaar. Lees hier een interview van VICE uit 2015 met de jongens van Smib. zijn te beluisteren.

Hiphop- en andere verhalen

Hiphop was het centrale thema in de verhalen van Dorian, een man die ik leerde kennen in Bondy. En hoewel zijn verhaal aansloot bij alle ideeën en aannames die ik had over jongeren die opgroeien in buitenwijken, ghettos, banlieues en de kracht van hiphop als emancipatoire cultuur, was het ook zíjn verhaal, het verhaal van een hiphopleraar, en gaf het een eenzijdig en redelijk stereotype-bevestigend beeld van die jongeren.

De talloze andere verhalen++VerhalenBijvoorbeeld deze verhalen van jonge vrouwen die opgroeien in de Franse buitenwijken, te lezen op op i-D magazine. die ik hoorde, gingen bijvoorbeeld ook over het dichtstbijzijnde winkelcentrum Rosny twee, over drugshandel, privéscholen, politiegeweld, saamhorigheid, taallessen, zaterdagmarkten, vrijdag als gebedsdag, uitstapjes naar Parijs, discriminatie, het christendom, de beste kebabrol, gemeentepolitiek, verhuizen naar Miami, familie of Beyoncé. Zeer diverse verhalen dus. Hiphop is niet het enige verhaal van de jonge banlieusard. Net zoals de banlieue, ondanks het dominante beeld in het publieke en politieke debat, niet alleen een plek is met rellende en radicaliserende jongeren, armoede en vervalDe banlieue is, ondanks het dominante beeld in het publieke en politieke debat, niet alleen een plek met rellende en radicaliserende jongeren, armoede en verval..

Flats in Bondy en de metrolijn in de Bijlmer

In Bondy leerde ik de verhalen kennen achter een stereotype beeld van de banlieue, de verhalen van Franse jongeren die opgroeien in wat we de buitenwijken noemen. Veel van hen vertelden mij dat de Franse waarden niet als hun waarden voelden. Waar in Frankrijk de liberté, égalité en fraternité – vrijheid, gelijkheid en broederschap – worden verdedigd, deelden zij verhalen met me over uitsluiting en dagelijkse discriminatie. Toen na de aanslag bij Charlie Hebdo heel Frankrijk ‘je suis charlie’ scandeerde, vertelden deze jongeren dat voor hen identificeren met ‘de Fransman’ veel complexer lag. Want hoe vrij ben je om je identiteit te uiten als meisje met een hoofddoek? Hoe gelijk zijn je kansen als je postcode of huidskleur je de toegang tot een universiteit belet?Hoe gelijk zijn je kansen als je postcode of huidskleur je de toegang tot een universiteit belet? En hoe verbroederd is Frankrijk als er een aanslag wordt gepleegd?

Amsterdamse idealen

Toen ik terugkeerde naar Nederland ging ik wonen in de Bijlmer – Strandvliet. De vragen die me in Frankrijk bezig hielden, leken ook op Nederland en Amsterdam van toepassing. In Nederland zijn we ‘tolerant’, maar tegelijkertijd is ‘gewoon normaal doen++Gewoon normaal doenZie hier de brief die Mark Rutte in januari 2017 richtte ‘Aan alle Nederlanders’. ’ – een norm die is geschreven door witte, volwassen, welvarende mannen – een geaccepteerde politieke leus. Wat gebeurt er als je van die norm afwijkt? Krijg je spreekruimte in DWDD of blijft het bij je eigen vlogs op youtube? We verdedigen net als de Fransen belangrijke waarden. Maar overschaduwen die waarden ook, net als in Frankrijk, een harde realiteit? In een stad als Amsterdam staan we voor diversiteit en voor inclusiviteit. Maar Amsterdam laat ons ook iets anders zien: als je op het Centraal Station bij metro 54 instapt, stap je bij eindhalte Gein uit in een andere wereld.

Place de la République, post-Charlie Hebdo

De vraag is hoe erg het is als een wereldstad als Amsterdam uit verschillende werelden bestaatHoe erg het is als een wereldstad als Amsterdam uit verschillende werelden bestaat?. Mijn antwoord is ‘erg’ als het betekent dat we elkaar niet goed genoeg kennen om te weten of de waarden die we uitdragen als land en als stad ook echt voor iedereen gelden. Gelijkheid en tolerantie zijn prachtige idealen om na te streven. En als je mijn huidige woonwijk vergelijkt met bepaalde plekken in de buitenwijken van Parijs zou je kunnen zeggen dat het hier allemaal wel mee valt. De Bijlmer is geen Amerikaanse ghetto. Geen Franse banlieue. Maar ook hier is armoede, discriminatie, segregatie. Ook al zijn die verhalen misschien niet altijd even zichtbaar voor iedereen.

Zoals schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie beargumenteert in haar TEDtalk ‘the danger of a single story’ lopen we een risico als we maar één verhaal kennen over een continent, land of bevolkingsgroep. Het risico te stereotyperen en vooroordelen te ontwikkelen. Het risico om een groep mensen slechts op een manier te zien. Bijvoorbeeld alleen als arm of crimineel. Of alleen als hiphoppers. We mogen vieren dat Amsterdam voor tolerantie, openheid en inclusiviteit staat. Maar laten we ook erkennen dat we misschien niet ieders verhaal zo goed kennen als we zouden willen.We mogen vieren dat Amsterdam voor tolerantie, openheid en inclusiviteit staat. Maar laten we ook erkennen dat we misschien niet ieders verhaal zo goed kennen als we zouden willen. En dat we voor een echt inclusieve stad die moeite moeten nemen. Dus de metro in, en met elkaar in gesprek. Ga voorbij stereotypes en single stories. Ons gezamenlijk verhaal is ons startpunt: we zijn allemaal Amsterdammer.

—

Dit is een bewerkte versie van de column die Simone voordroeg tijdens het openingsdebat van ‘De (on)vertelde stad’: een programma van één november tot vijf november in Frascati waarbij theatermakers, stedelijke instellingen, vooraanstaande denkers en betrokken bewoners een theatraal onderzoekscentrum inrichten en zich buigen over de verschillende gemeenschappen van de stad. Hoe gedeeld of ongedeeld is Amsterdam eigenlijk? Welke stemmen klinken er? Welke verhalen zijn nog onverteld?

Onder leiding van Jörgen Tjon a Fong ging Simone in gesprek over de toekomst van Amsterdam en de rol van de verhalen van álle Amsterdammers met hoogleraar grootstedelijke vraagstukken Zef Hemel (UvA), beeldend kunstenaar en tekenaar Jan Rothuizen (De zachte Atlas van Amsterdam), journalist en columnist Yasmina Aboutaleb (NRC Handelsblad, Vrij Nederland en Het Parool), gebiedsbeheerder voor Woningcorporatie Rochdale Sharon Lackin en theatermaker Yinka Kuitenbrouwer die speciaal voor dit programma portretten van Amsterdammers in tram 13 maakte.