Diploma op maat, graag! Maar schiet niet door in individualisme

Er valt weinig af te dingen op de oproep in de Volkskrant van 26 maart 2015 van VO-Raad-voorzitter Paul Rosenmöller aan de politiek, om het maatwerkdiploma mogelijk te maken. Hij geeft daarmee een mooie aanzet tot onderwijs op maat. Toch moeten we er in al ons enthousiasme voor waken niet door te schieten in het individualiseren van het onderwijs. Een school is meer dan het vehikel van een individu om zijn diploma te halen, het is evenzeer de sociale omgeving waarvan de leerling leert.

Onderwijs op maat is een fenomeen in de categorie ‘waarom is dit niet al veel eerder ingevoerd?’ Onderwijs dat inspeelt op wat het individu nodig heeft om zo goed mogelijk te leren, is zeer wenselijk, want louter traditioneel klassikaal onderwijs is niet de meest effectieve manier om te leren. Onderwijs op maat kan leerlingen veel beter begeleiden in hun leerproces (uitdaging en tempo bieden in de vakken waar de leerling goed in is, extra begeleiding en tijd bij vakken waarmee hij moeite heeft) en hen daarin ook motiveren om (extra) hun best te doen. Dat is geen overbodige luxe in het huidige schoolsysteem waarin de motivatie en het leerplezier van leerlingen laag is.++Motivatie is laagZowel op intrinsieke motivatie (interesse en plezier in de leerstof) als op instrumentale motivatie (leren voor een bepaald doel) scoort de Nederlandse leerling laag in vergelijking met andere landen. Lees meer

Je zou kunnen zeggen dat klassikaal onderwijs stamt uit de tijd van collectivisme, en dat onderwijs op maat naadloos past in deze tijd van individualisering. Maar de geïndividualiseerde samenleving is allang weer op zoek naar nieuwe vormen van saamhorigheid. De oprichting van een kerk voor atheïsten is hier een voorbeeld van. Grote kans dus dat we over een tijdje ook weer terug willen naar meer collectivistische vormen van onderwijs. In dit verband moet ik steeds denken aan het pleidooi van voormalig Denker des Vaderlands René Gude, die pleitte voor collectieve waarden – zingeving – in een individualistische samenleving, voor een synthese van deze twee uitersten.

Kortom, er is een duurzame balans nodig tussen enerzijds de aandacht voor het individuele leerproces van de leerling – dat inderdaad veel beter bediend kan worden wanneer maatwerk wordt geboden – en anderzijds de socialiserende functie van het onderwijs, waarin datzelfde individu ook moet leren wat het betekent om je aan te passen, om samen te werken met leerlingen van andere niveaus, en wat je rol in de groep en in de samenleving kan zijn. Reflecteren op jezelf leer je immers vooral door interactie en confrontatie met anderen.

Als er iets opvalt aan de onderwijspolitiek van de afgelopen decennia dan is het de neiging om juist wel in uitersten te vervallenAls er iets opvalt aan de onderwijspolitiek van de afgelopen decennia dan is het de neiging om juist wel in uitersten te vervallen.: na de absolute macht van het ministerie kwam de volledige vrijheid voor schoolbesturen, en na de dominante cultuur van managers kwam de volledige emancipatie van de professional. Uiteindelijk volgt als het goed is de synthese. Ook bij onderwijs op maat ligt de ideale vorm in het midden. We zijn ons langzamerhand aan het bevrijden van het traditionele klassikale onderwijs, en daar komen mooie dingen uit. Ik zou het nog mooier vinden als we onderwijs op maat in een keer goed invoeren: op zo’n manier dat het individu tot zijn recht komt, binnen de vruchtbare leeromgeving die de school óók is.