Duitsland, het nieuwe powerhouse van sociale innovatie?

Duitsland doet het in veel opzichten beter dan Nederland. Dat is geen nieuws. De economie groeit harder, de werkeloosheid is relatief laag, er is een sterke industrie en Duitsland is Europees koploper op technologie- en innovatiegebied. De Energiewende, waarbij het land in nog geen vijf jaar tijd is overgestapt op duurzame energie, Duitse bedrijven die zo’n twaalf procent meer investeren in onderzoek en ontwikkeling dan Nederlandse bedrijven en het besluit om tijdens de crisis te blijven investeren in onderwijs, wordt door velen geprezen en bewonderd. Maar het nieuwe Wirtschaftswunder is nog niet af. Het land toont de ambitie om de positie van economisch powerhouse uit te breiden met iets nieuws: Duitsland als pionier in sociale innovatie.

Op uitnodiging van bondskanselier Angela Merkel was ik deze week te gast op het International Germany Forum++International Germany Forum‘A forum for interdisciplinary exchange on internationally relevant, future-related issues. It offers a platform for experts from politics, business, science and civil society to discuss ways of shaping economic and ecological, social and political transformation processes and elaborate concrete plans of action.’ Lees meer in Berlijn. Honderd experts uit alle uithoeken van de wereld waren uitgenodigd om samen met Merkel te discussiëren over de vraag hoe innovaties kunnen bijdragen aan het welzijn van mensen. De titel van het forum was “What matters to people: innovation and society” en het uitgangspunt de zoektocht naar nieuwe innovatieve aanpakken om complexe maatschappelijke vraagstukken aan te pakken en daarmee het welzijn van mensen++Welzijns-indexZie hier de positie van Duitsland op de welzijns-index OECD. te verhogen. Het forum is onderdeel van een Zukunftsdialog waarin de Bundeskanzlerin niet alleen met experts over de toekomst van het land praat, maar ook met burgers.

Een cultuur van innovatie, creativiteit en leren is essentieel

Angela Merkel opent het debat door te stellen dat om te komen tot werkbare oplossingen het vooral van belang is dat er een cultuur is van innovatie, creativiteit en leren. Ze stelt de vraag wat er nodig is om de innovatiecapaciteit van een land te vergroten. Ondanks dat de vraag nogal ambitieus is, neemt Merkel geen genoegen met abstracte observaties of vage vergezichten. Ze wil feiten, rugnummers en concrete oplossingen. Het lijkt erop dat Merkel maatschappelijke uitdagingen op dezelfde systematische manier wil aanpakken als de technologische innovatieagenda.Ze wil feiten, rugnummers en concrete oplossingen. Het lijkt erop dat Merkel maatschappelijke uitdagingen op dezelfde systematische manier wil aanpakken als de technologische innovatieagenda. Een slim proces om sociale innovatie te stimuleren.

In het debat kwamen drie peilers van succesvolle sociale innovatie naar voren die goed aansluiten bij onze eigen ervaringen en opvattingen:

1. Kraamkamers voor ideeën inrichten

Ten eerste moet er een betere voedingsbodem komen voor ideeën uit meer onverwachte hoeken, zoals burgers, sociale ondernemers en netwerken. Om goede nieuwe ideeën te vinden, moet je eerst breed op zoek gaan naar ideeën, en deze vervolgens met zoveel mogelijk denk- en doekracht ondersteunen. Die ideeën leiden tot experimenten die de ruimte krijgen en dus ook mogen mislukken. Hierbij kunnen allerlei middelen worden ingezet, zoals labs, incubators, prijsvragen, challenges, etc. Een voorbeeld van zo’n aanpak is ons eigen programma Radicale Vernieuwers waarbij we in Nederland op zoek gaan naar vernieuwers en die zichtbaar maken en ondersteunen.

2. Weten wat werkt en al doende verder leren

Ten tweede is het van belang om stil te staan bij wat werkt, hoe iets werkt en waarom het werkt. Er zijn meestal genoeg initiatieven, maar we leren onvoldoende van de werkwijze en resultaten. Te vaak hollen we weer door naar het volgende experiment.We leren onvoldoende van de werkwijze en resultaten. Te vaak hollen we weer door naar het volgende experiment. Weten wat werkt is allesbehalve makkelijk. Want wie bepaalt eigenlijk wat werkt? En werkt de aanpak alleen op een specifieke plek of overal? Hoe kun je wat werkt tijdens de rit verbeteren in plaats van alleen lessen te trekken na afloop van een experiment? En hoe zorg je ervoor dat wat werkt onderdeel kan worden van beleid? Voor deze vragen is het belangrijk om ervaringen en uitkomsten te delen en ervan te leren. Daarvoor zijn nieuwe evaluatiemethoden++Nieuwe evaluatiemethodenBekijk in dit kader ook het project Emergence by Design. nodig.

3. Opschalen, verspreiden en laten groeien

Om ervoor te zorgen dat sociale innovaties de kans krijgen om te groeien en werkelijk een doorbraak creëren in het bestaande systeem – in plaats van in de marge verscholen te blijven, zoals nu vaak gebeurt – is het nodig dat we nadenken over hoe we sociale innovaties kunnen opschalen of verspreiden. Het is waarschijnlijk beter om niet de innovaties zelf door heel het land uit te rollen, maar juist de manier waarop je ertoe gekomen bent. Dit vraagt om een andere cultuur binnen de overheid. Gemeenten, provincies en de landelijke overheid zouden het moeten aandurven om te investeren in de kracht van mensen om met een beproefde methodiek hun eigen vraagstukken op te lossen, in plaats van prefab oplossingen van bovenaf op te leggen. Dat vraagt een open houding, en het loslaten van de neiging om alleen in bewezen benaderingen, producten en modellen te investeren. Het vraagt bovendien om de bereidheid om financiële middelen op nieuwe manieren te alloceren.

Angela Merkel

Of Duitsland echt “We zijn in Duitsland goed in het maken en verkopen van auto’s. We zijn veel minder goed in het oplossen van maatschappelijke problemen. Dat is waar we iets aan moeten doen.” – Angela Merkeldie pionier van sociale innovatie gaat worden, valt nog te bezien. Maar wat opvalt is Merkels grote persoonlijke betrokkenheid bij dit onderwerp en de aansprekende manier waarop ze dat aanpakt.

Wat Rutte van Merkel kan leren

Merkel benadrukt de noodzaak om te leren van anderen. Duitsland, maar ook Europa als geheel, vindt ze teveel intern gericht en te vastgeroest in de manieren waarop we het altijd al hebben gedaan. Merkel pleit voor het werkelijk openstellen voor andere waarden en andere manieren van werken.

Ik denk dat Nederland eenzelfde houding kan gebruiken. Oude manieren van staatssturing, decentralisatie en marktwerking voldoen niet om het individu en het systeem te laten streven naar maximaal welzijn. Europa moet leren van de rest van de wereld. Alleen dan kan er ruimte ontstaan voor nieuwe manieren van werken, leren en innoveren. Mark Rutte kan een voorbeeld nemen aan Angela Merkel door ook een forum te organiseren waarin met burgers en multidisciplinaire experts verkend wordt wat er nodig is om het welzijn van mensen in Nederland te verhogen.

Chris Sigaloff