Informatiestress: vijand van denkruimte
– Inzichten van een informatieverslaafde

Ik geef het toe, ik was verslaafd aan informatie. Ik was een spons die alles in zich opnam: nieuwsberichten, achtergronden bij die nieuwsberichten, opiniestukken over die achtergronden; alles wat mijn gedachten scherpte of mijn zinnen prikkelde. Tijdens een gesprek zocht ik vaak wel vijf keer iets op, omdat het kon. En dan was er ook nog mijn inbox vol ‘interessante’ mails, Slack met honderden berichten om nog te lezen, Trello met tientallen to-do’s en discussies over die to-do’s, Whatsappberichten, sms’jes, Twitterkanalen, LinkedInposts, Facebookposts, Instagramposts… Om te ontspannen nam ik nog meer informatie tot me, in de vorm van podcasts, human interest-artikelen, documentaires, lezingen en workshops (och hemel, het zou toch eens een keer niet relevant zijn!). En als ik écht wilde ontspannen, dan las ik een boek, keek een film of speelde een spelletje op mijn telefoon. Maar nam je dan nooit eens géén informatie tot je? Jawel, als ik sliep.

Op een gegeven moment werd het me te veel. Ik was overprikkeld, had informatiestress. Ik klikte van hot naar her en had toch nooit het gevoel bij te zijn. Om me heen zag ik niet veel anders. Die enkele collega die het waagde om zich te onttrekken aan de dwangbuis van onmiddellijkheid++OnmiddellijkheidDie eis van onmiddellijkheid leggen we elkaar op, maar is ook al voor een groot deel geïnternaliseerd. Er vanaf komen is echt afkicken weet ik uit ervaring. die gemeengoed is geworden, werd vermanend toegesproken (ook door mij). De collega’s die uitgebreid de tijd namen voor een wandelingDie enkele collega die het waagde om zich te onttrekken aan de dwangbuis van onmiddellijkheid werd vermanend toegesproken., een gezellig gesprek of gewoon uit het raam staarden konden rekenen op argwaan en scheve gezichten. Want: arbeidsethos, efficiëntie, rendement, declarabiliteit, knallen voor een betere wereld.++BeroepsdeformatieIn een denktank als Kennisland gaat ontzettend veel informatie rond. Het is in die zin de perfecte playground om te leren jezelf te begrenzen. Maar ook een omgeving waar je informatiestress kan ervaren. Kennisland is nu op de goede weg om een gezonde balans te vinden tussen goed geïnformeerd zijn en rust om na te denken en te ontspannen.

“Informatiestress wordt teweeggebracht door de steeds wijder wordende kloof tussen wat wij begrijpen en wat wij denken te moeten begrijpen.”

– Richard Saul Wurman in zijn boek ‘Information Anxiety’

Het kan niet wachten. Het moet nu.

Er is veel belangrijke informatie, en die moet verorberd worden, nu! Vroeger moest je naar de bieb als je iets wilde weten (of je vroeg het aan je wijze buurman) en duurde het drie dagen voordat je antwoord had op een brief. Nu word ik al ongedurig als ik na een kwartier nog geen antwoord op een Slackbericht heb. Programma’s, tools en algoritmes zeggen je te willen helpen met het ordenen van de informatiespaghetti, maar hebben toch als belangrijkste doel om ons nóg meer informatie door de strot te duwenProgramma’s, tools en algoritmes zeggen je te willen helpen met het ordenen van de informatiespaghetti, maar hebben toch als belangrijkste doel om ons nóg meer informatie door de strot te duwen..++Vroeger was alles anders?Was het vroeger (voor het internet) eigenlijk beter met al die rinkelende telefoons, luidruchtige typemachines en snerpende faxen?
De informatiedichtheid was misschien kleiner en de keuzevrijheid groter, omdat keuzes maken in een papieren werkelijkheid makkelijker is? Media zijn zo ontworpen dat ze het meest opvallen tussen al die andere kanalen. Het is dwangvoeding, maar we slikken het als zoete koek.++Onderzoek3 op de 10 werknemers ervaart ‘informatieoverload’ blijkt uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2018 (CBS/TNO): zij ontvangen meer informatie dan ze kunnen verwerken. Informatieoverload wordt ook wel ‘infobesitas’ of ‘datasmog’ genoemd. Sterker nog, wie van alles op de hoogte is, verdient lof en respect en een extra shot dopamine. Want het is natuurlijk gewoon een verslavingsmechanisme: je krijgt instant gratification, ‘ik ben belangrijk!’ Mensen denken dat ze geen keuze hebben om dingen niet te weten, dat er dan van alles misgaat.++FOMOFear of missing out is alomtegenwoordig. Je hoort er pas bij als je mee kunt praten. Gewoon, even iets niet weten. Dat leer je ook nergens.

Ik weet niet precies hoe het tegenwoordig op scholen gaat, maar ik betwijfel of kinderen op een goede manier geleerd wordt om geen aandacht aan iets te besteden en daar tevreden mee te zijn. Leren kinderen iets over de schadelijke effecten van teveel informatie en prikkels? Nodigen ze wel eens iemand uit in de klas die over z’n burn-out komt vertellen? Nu de eerste burn-outs onder jonge kinderen gesignaleerd zijn (onder studenten is het – erg genoeg – al bijna normaal inmiddels)++Meer onderzoek nodigDit is wat overtrokken, maar studentenhuisartsen trekken wel aan de bel. Er zijn ook psychologen die waarschuwen voor een hype. Meer onderzoek is nodig. , wordt het misschien tijd dat informatieverslaving in het onzalige rijtje thuishoort van rook-, gok-, alcoholverslaving, obesitas, etc. Het wachten is op de eerste SIRE-campagne++MONOOp dit moment loopt de MONO-campagne tegen appen in het verkeer. Dat gaat meer over verkeersveiligheid maar heeft dezelfde verslaving als oorzaak. ‘Je hoeft niet alles te weten’Het wachten is op de eerste SIRE-campagne ‘Je hoeft niet alles te weten’..

‘Informatieoverload bestaat niet’

Dit stelt Suzanne de Bakker (Universiteit van Amsterdam) op basis van haar promotieonderzoek: “Een (te) hoge informatieload wordt niet zozeer toegedicht aan de kwantiteit van de informatie, maar juist aan de kwaliteit ervan. Het is juist de nutteloze informatie die zorgt voor een gevoel van overload. Een teveel aan nutteloze en irrelevante informatie en prikkels leidt echter nooit tot daadwerkelijke informatieoverload.” (bron) Het gaat volgens haar namelijk om de cognitieve inspanning die vereist is om informatie te verwerken. Hoe meer inspanning, hoe sneller de verwerkingscapaciteit bereikt wordt en er sprake is van informatieoverload. Scrollen door de tijdlijnen van Instagram, Facebook en Twitter is cognitief gezien weinig belastend en dus geen bron van informatiestress, aldus De Bakker.++SpeculatieSuzanne de Bakker zegt hierover zelf: “Maar deze conclusie is naar mijn weten nog niet wetenschappelijk getoetst en blijft dus hangen op speculatie.”

Ik betwijfel dit. Dat schot hagel aan informatie en visuele prikkels is namelijk zo gefragmenteerd en ongestructureerd dat het je al snel gaat duizelen. En een mens is niet alleen een data processor maar ook een emotioneel wezen. Laat dat nu net hetgeen zijn waar veel media op gericht zijn: het uitlokken van een emotionele reactie. Al die reacties bij elkaar kunnen ook weer stress opleveren. Ik vind het te makkelijk om te concluderen dat informatieoverload niet bestaat. Immers, elke prikkel is er een en door het vele scannen en scrollen ontleren we onszelf om te focussen. We trainen ons brein in het verwerken van brokjes uiteenlopende informatie en raken er ook verslaafd aan. Ergens dieper induiken wordt dan iets wat te veel moeite kost en weerstand oproept.We trainen ons brein in het verwerken van brokjes uiteenlopende informatie. Ergens dieper induiken wordt langzaam iets wat te veel moeite kost en weerstand oproept.

Informatiestress

Marcel sluit zich af voor informatie.

Wat we kunnen we doen tegen informatiestress

In de geschiedenis zien we meer voorbeelden van informatiestress, bijvoorbeeld bij de uitvinding van de boekdrukkunst in de vijftiende eeuw (‘Al die boeken, dat kun je toch nooit allemaal meer lezen en onthouden!’) of de televisie (‘Mensen veranderen erdoor in passief-consumerende zombies!’).++Het eindeloze internetHet internet is something else. Het maken, kopiëren en delen van informatie wordt steeds eenvoudiger en de hoeveelheid kanalen – en de mensen die toegang hebben tot die kanalen – groeit exponentieel. En telkens verzon de mens iets om te dealen met de eindeloze stroom van informatie die het gevolg was van onze datahonger.

In many ways, our key methods of coping with overload haven’t changed since the 16th century: We still need to select, summarize, and sort, and ultimately need human judgment and attention to guide the process.

– Ann Blair, Boston Globe (bron)

Veel dingen kun je zelf doen. Zet je notificaties uit, houd je schermtijd bij (of nog beter: beperk die drastisch), durf informatie te missen en te merken dat de wereld wel doordraait, kies de momenten waarop je informatie tot je wilt nemen, filter rigoureus, delegeer, verdeel, specialiseer.++White noiseOf vul het deel van je hersenen dat snel afgeleid wordt op met non-descripte informatie zoals monotone muziek of witte ruis zoals in dit NRC-artikel wordt aangeraden. Leer je te vervelen, leer je brein te laten kabbelen, staar eens uit een raamDurf informatie te missen en te merken dat de wereld wel doordraait. Filter rigoureus, delegeer, verdeel, specialiseer. Leer je te vervelen, leer je brein te laten kabbelen, staar eens uit een raam., oordeel niet meteen als je een collega ziet ‘lanterfanten’, mediteer, omarm de leegte.

Oké, voor sommigen wordt het nu iets te zweverig. Voor mij gold ook dat ik eerst tegen mijn grenzen aan moest lopen voordat ik die grenzen überhaupt erkende en maatregelen nam. Mijn punt is dat er een cultuuromslag nodig is in organisaties (en de rest van de samenleving wat mij betreft). We moeten kritisch kijken naar wat we met z’n allen normaal zijn gaan vinden. Laten we onze informatiemores bevragen en streven naar een leven zonder informatiestress. Want er is zoveel te winnen.

Een leven zonder informatiestress, met veel denkruimte

Informatiestress put je uit en zorgt ervoor dat je moeilijker in het hier en nu kunt zijn, je loopt immers altijd achter de feiten aan. Je bent ofwel bezig met alle informatie die je nog moet verwerken, of met al de informatie die je al geabsorbeerd hebt en die nog rondspookt in jeMaak ruimte voor betekenisvolle conversatie, aandacht, creativiteit en reflectie. achterhoofd.++Eerlijk zeggenHoe vaak ben jij afgeleid door notificaties, prikkels en aanvechtingen om je telefoon te pakken tijdens het lezen van dit artikel? Ontdoe je van die stress en er gaat letterlijk een wereld voor je open: geen wereld van leegte, maar juist van denkruimte++DenkruimteDoor stress (dus ook informatiestress) vernauwt je bewustzijn zich. Je kunt daardoor minder goed uitzoomen, verbanden leggen en nieuwe oorspronkelijke gedachten genereren., betekenisvolle conversatie, aandacht, creativiteit en reflectie.

Mede-informatieverslaafden, verenigt U! Laten we een vuist maken tegen informatiestress en dit verschijnsel de kop indrukken.