Naar een vanzelfsprekende waardering voor de zorg

Door de coronacrisis zien we allemaal in hoe ongelooflijk belangrijk het werk van zorgprofessionals is. Zonder goede zorg zou het een stuk minder aangenaam zijn in ons land. Jammer dat we een pandemie nodig hebben om tot dit inzicht te komen. Iselien en Suzanne pleiten voor het in stand houden van deze waardering, ook als het opgewaaide stof weer is neergedaald en iedereen overgaat tot de orde van de dag.

“Begin april belde ik (Suzanne) met een vriendin uit Spanje die vlakbij Madrid woont. Ontroerd vertelde ik haar over de actie op 17 maart om 20.00 uur.++KlapactieOp 17 maart om 20.00 uur applaudisseerden Nederlanders minutenlang, in navolging van landen zoals Spanje en Italië, om hun steun en waardering te tonen aan alle professionals in de zorg. Samen met heel veel andere Nederlanders stond ik op het balkon. Minutenlang applaudisseren we voor ‘onze’ helden in de zorg. Mijn Spaanse vriendin reageerde enthousiast en vroeg ‘wat goed, doen jullie dat ook wekelijks zoals wij?’ Ietwat beschroomd zei ik dat dit waarschijnlijk een eenmalige actie was.” 

De coronacrisis drukt ons met de neus op de feiten. Het herinnert ons aan de onmiskenbare waarde van de professionals in de zorg. Droevig dat we hiervoor deze crisis nodig hebben. Dit opiniestuk is een pleidooi om deze waardering niet te vergeten, wanneer de samenleving weer is ‘genormaliseerd’. 

Niet zo heel lang geleden voerde het kabinet Rutte III grootscheepse bezuinigingen door in de zorg. Destijds werd er in de media en in de politiek vooral zorgelijk gesproken over de stijgende kosten van de zorg, onder meer veroorzaakt door de toenemende vergrijzing. De vruchten van de decentralisatie van de zorg leken op zich te laten wachten. De coronacrisis maakt alles anders. Over bezuinigingen in de zorg wordt nu niet gesproken. Nu gaat het over helden. Hoe gaan we die waardering voor de zorg duurzaam verzilveren? Over bezuinigingen in de zorg wordt nu niet gesproken. Nu gaat het over helden. Hoe gaan we die waardering voor de zorg duurzaam verzilveren? 

Het vierde kabinet van Rutte was al tot het inzicht gekomen dat er iets gedaan moet worden aan het tekort aan zorgmedewerkers op alle niveaus. Er ontstonden programma’s, zoals het actieprogramma Werken in de zorg++Actieprogramma Werken in de zorgKennisland werkt samen met Significant aan een dynamische evaluatie van de landelijke infrastructuur rondom het actieprogramma Werken in de zorg. Lees meer, die de tekorten moeten aanpakken op regionaal niveau. Het actieprogramma heeft intussen aan het licht gebracht dat het aantrekken van nieuwe mensen voor de zorg niet het grootste probleem is, maar de uitstroom van mensen, het ziekteverzuim en het groeiend aantal kleine deeltijdbanen wel. Het is nog gissen of de actuele herwaardering voor de zorg – de vitale sector bij uitstek – een positieve invloed gaat krijgen op de aantrekkelijkheid van het werken in de zorg. Hier is misschien toch meer voor nodig dan een crisis. Wat deze crisis in elk geval laat zien, is dat er veel kwetsbaarheid is in de samenleving, maar vergeten wordt dat zo’n 1,3 miljoen mensen al jaren onvermoeid zorg dragen voor deze kwetsbare mensen.Wat deze crisis in elk geval laat zien, is dat er veel kwetsbaarheid is in de samenleving, maar vergeten wordt dat zo’n 1,3 miljoen mensen al jaren onvermoeid zorg dragen voor deze kwetsbare mensen.De herwaardering van de zorg zal niet vanzelfsprekend nieuwe bezuinigingen tegenhouden, de overheid is immers kort van memorie, al is het maar vanwege de vierjaarlijkse wisseling van de wacht. Laten we hier beducht op zijn en onze herinneringen aan deze crisis koesteren.

Applaus na de crisis

Naast alle mooie lokale initiatieven om zorgmedewerkers een hart onder de riem te steken, is het bij die ene nationale klap-actie gebleven. Dit onthult mogelijk het voorland van de collectieve waardering. Als we deze crisisperiode echt willen benutten om de zorg blijvend de waardering te geven die ze verdient, om de werkdruk te verlagen, het plezier van het werken in de zorg te vergroten, is niet alleen herwaardering voor de zorgmedewerkers nodig, maar ook een heroriëntatie van de wijze waarop we de zorg nu organiseren. 

Zijn er bijvoorbeeld reglementen en afspraken gemaakt in het verleden die in de huidige situatie verouderd zijn en zelfs nieuwe manieren van werken in de weg staan? Zorgt de marktwerking niet voor te veel concurrentie tussen zorginstellingen die de broodnodige samenwerking in de weg zit? Dit vraagt een kritische blik en een herontwerp van het huidige landelijke beleid tezamen met werkgevers én werknemers uit de zorg en het onderwijs. Ook vraagt het van ons, als samenleving, blijvende erkenning van het belang van goede zorg en aandacht voor welzijn. Laten we de verhalen van ‘onze helden’ blijven delen, ook na de coronacrisis. En dan niet alleen vanuit de crisiscentra van ziekenhuizen, maar juist ook de ‘gewone’ verhalen vanuit verpleeghuizen, de gehandicaptenzorg en de mantelzorg.++Ouderen en coronaLeyden Academy heeft samen met de stichting Get Oud het platform ‘Wij & Corona’ opgezet om te delen hoe senioren deze tijd beleven. Het zijn bijzondere verhalen van alledaagse situaties geschreven door senioren zelf. Gewone verhalen van gewone mensen die dag in, dag uit aandacht, liefde en zorg geven aan ‘de kwetsbaren’ in onze samenleving, ook als er geen virus rondwaart. Laten we hen ondersteunen om hun vernieuwend vermogen in te zetten, want zij weten als geen ander wat er nodig is om de zorg te verbeteren.Laten we hen ondersteunen om hun vernieuwend vermogen in te zetten, want zij weten als geen ander wat er nodig is om de zorg te verbeteren.

Het is gewoon werk

De waardering die we nu uiten, is veelal gebaseerd op een bewondering voor ‘buitengewone’ prestaties van verpleegkundigen, artsen en andere zorgmedewerkers. Opvallend genoeg zijn het vooral anderen (ambtenaren, ministers, journalisten en tv-presentatoren) die de mensen in de zorg nu neerzetten als superhelden die onvermoeid, gehuld in astronautenpak, zich zwijgzaam door een futuristisch IC-landschap manoeuvreren. Wanneer ze zelf aan het woord zijn, hoor je gewone mensen die best een beetje moe zijn, toe zijn aan een paar dagen vrij, emotioneel onder de indruk zijn door de constante confrontatie met de gevolgen van een nare ziekte, maar ook benadrukken dat het werk niet anders is dan anders. Journalist Marc Chavannes merkt terecht op: 

“Voor het gemak wordt meestal vergeten dat veel van de helden van nu, de al jaren overvraagde zorgverleners van vóór de coronacrisis zijn.” 

Werken in de zorg na corona

Kort voordat de eerste patiënt met het coronavirus zich meldde in een ziekenhuis in Wuhan, hielden de ziekenhuismedewerkers de grootste landelijke staking ooit in Nederland.++150.000Meer dan 150.000 medewerkers van ziekenhuizen uit heel Nederland riepen op tot betere arbeidsvoorwaarden en maatregelen om de werkdruk te verminderen. Lees meer Voor veel mensen was dat een staking van zorgmedewerkers voor zorgmedewerkers. Als werkende in een niet-zorgsector had je waarschijnlijk sympathie voor hun standpunten, maar de meeste mensen hadden deze crisis nodig om te realiseren dat zorgmedewerkers onmisbaar zijn en dat ze meer verdienen (salaris, secundaire arbeidsvoorwaarden en waardering). Nog essentiëler is echter werken aan sociale innovatie in de zorg en een herwaardering voor de kennis en ervaring van diegenen die dicht op de huid van patiënten, cliënten en burgers werken. 

Het belang van goed werkgeverschap

In de zorg is het aantal flexwerkersVeel flexwerkers in de zorg hebben niet voor iets maar tegen iets gekozen: tegen slechte werkomstandigheden, tegen te weinig erkenning en waardering en tegen te weinig inspraak over bijvoorbeeld werktijden . de afgelopen jaren fors toegenomen, reden voor bezorgdheid bij overheden en werkgevers. Uit ons onderzoek naar flexwerk in de zorg, waarbij we verschillende typen organisaties van dichtbij hebben gevolgd, bleek – voor de coronacrisis – dat veel zorgmedewerkers kiezen voor een flexibel contract, omdat ze alleen dan hun werk(tijden) kunnen aanpassen aan hun wensen en behoeften. Eens te meer blijkt goed werkgeverschap de sleutel voor het behoud en groei van arbeidskracht in de zorg. Zorg voor je medewerkers, los van de vorm waarin je een overeenkomst bent aangegaan, is cruciaal. Veel flexwerkers in de zorg, uitgezonderd de heel ondernemende types, hebben niet voor iets maar tegen iets gekozen: tegen slechte werkomstandigheden, tegen te weinig erkenning en waardering en tegen te weinig inspraak over bijvoorbeeld werktijden en speciale, vaak zware nacht-, avond- en weekenddiensten. Flexwerken, zo blijkt uit ons onderzoek++OnderzoekLees hier de uitkomsten van de tussentijdse rapportage van het onderzoek naar de flexibilisering in de zorg., lost dat niet op. Het is slechts een noodgreep om te kunnen blijven doen wat ze willen doen: goede zorg leveren.

Hoe zou dat goede werkgeverschap invulling moeten krijgen? Dat begint bij te zorgen voor tijd en ruimte (en dus geld) om dit met zorgprofessionals zelf te onderzoeken. Laat henzelf met antwoorden komen en luister goed naar wat ze te vertellen hebben. Accepteer dat elke zorgcontext anders is en dus om een andere werkwijze binnen een organisatie vraagt. Zodat we – in crisistijd maar ook daarbuiten – kunnen terugvallen op een veerkrachtig bestand van zorgmedewerkers waarop we trots zijn én blijven. En werkgevers en bestuurders, werk aan individueel en collectief leiderschap. Neem gezamenlijk verantwoordelijkheid voor een vitale sector waar zorgprofessionals voelen dat ze gewaardeerd worden en waar erkenning is voor de bijzondere motivatie van medewerkers om in deze sector te werken.