Eens per jaar komt het internationale sociale innovatienetwerk SIX samen om verhalen uit te wisselen, van elkaar te leren en nieuwe inspiratie op te doen. Ditmaal vond de Summerschool plaats in Adelaide bij The Australian Center of Social Innovation (TACSI), de ontwikkelaar van het concept Family by Family: een peer-to-peer-netwerk voor en door families. Ondanks de lange reis besloot ik naar Australië af te reizen, mede omdat dit een van de enige bijeenkomsten is waarbij uiteenlopende organisaties vanuit verschillende landen samenkomen om te leren over innovatieve oplossingen voor complexe sociale vraagstukken.
Sociale Innovatie
Of ze zich nou een denktank (KL, NESTA), centrum voor sociale innovatie (YF, LIEN), lab (HDL, Mindlab), sociaal ondernemer (TYZE), sociaal werker (Uniting Communities) of designstudio (d.school, Jockey Club Design Institute) noemen, ze zijn er allemaal van overtuigd dat onze bestaande systemen er onvoldoende in slagen om effectief met vraagstukken van de 21ste eeuw om te gaan. Een fundamentele omslag is nodig waardoor de kracht van mensen zelf veel meer wordt benut en er synergie bestaat tussen lokale en globale ontwikkelingen. Er moeten naast economische waarden ook sociale waarden gelden en belangrijker nog dan het oplossen van problemen kunnen we beter het probleemoplossend vermogen van de samenleving vergroten. SIX brengt mensen samen uit verschillende werelden die zich scharen onder de term Sociale Innovatie.
Groeipijnen
Het thema van deze bijeenkomst was ‘Growing Pains’. Nu de meeste organisaties al een aantal jaren bezig zijn en sociale innovatie ongeveer 5 jaar op de politieke agenda’s staat, beginnen zich bij velen groeipijnen te openbaren. Niet verwonderlijk dat ook deze nieuwe organisaties worstelen met wat het betekent om een innovatieve organisatie van de toekomst te zijn. Want hoe financier je een organisatie die juist vaak tegen de bestaande organisaties ingaat? Hoe kun je kleine en lokale successen effectief opschalen om grotere sociale impact te realiseren? Hoe meet je deze impact? Hoe creëer je echte doorbraken terwijl je ook onderdeel bent van de bestaande structuren en hun belangen? Hoe introduceer je andere (sociale) waarden in het bestaande dominante (economische) paradigma? Dit zijn ook voor Kennisland herkenbare en relevante vraagstukken.
Financiering in tijden van crisis
Het viel op dat meer dan voorheen de vraag hoe we onze organisaties financieel gezond houden onderwerp van gesprek was. In veel landen komt er steeds minder geld beschikbaar voor innovatie en vragen financiers in tijden van crisis juist om zekerheid. Niet zo makkelijk aangezien innovatie en predictie lastig samengaan en experimenteren juist vraagt om vertrouwen en fouten mogen maken. Sociale Innovatie gaat over het handelen in een onzekere wereld waarin blauwdrukken slecht werken en dan moeten we juist op zoek naar nieuwe manieren van innoveren. De meeste opdrachtgevers verlangen echter van tevoren bepaalde tastbare resultaten.
De organisaties die structureel gefinancierd worden door de overheid of een particulier fonds hebben het makkelijker, maar de keerzijde is dat ze erg afhankelijk zijn van de luimen van de geldschieter. Op het moment dat de financier andere prioriteiten heeft gaat de geldkraan dicht. Organisaties die geen structurele financiering hebben (zoals KL) zijn onafhankelijker, maar hebben juist minder innovatieruimte. Opdrachtgevers neigen eerder naar incrementele veranderingen dan naar radicale doorbraken. Mede omdat dit ook een andere positie en rol inhoudt van de opdrachtgevers zelf. En hoe vrij en innovatief kun je zijn als je daardoor tegen de haren instrijkt van je opdrachtgever?
Opschalen door te delen
Om door sociale innovatie werkelijk tot fundamentele maatschappelijke vernieuwing te komen speelt schaalgrootte een belangrijke rol. De voorbeelden waarbij het gelukt is om innovaties op te schalen zijn maar op een hand te tellen. Ter inspiratie was Tony Wheeler uitgenodigd, de oprichter van Lonely Planet. Een prachtig verhaal van een man die reizen het leukste vindt dat er bestaat en die zonder strategie, maar met veel energie en ondernemingszin, het hoofd van de grootste reisboekenuitgever van de wereld werd. Een aanstekelijk verhaal, maar wat kan sociale innovatie hier van leren? Een voorbeeld dichter bij huis was de sociale onderneming TYZE: een online netwerk voor hulpbehoevenden en verzorgers waardoor mensen die zorg nodig hebben veel langer thuis kunnen blijven wonen en verzorgers makkelijker kunnen blijven werken. Nadat TYZE in Canada is gestart is het nu overgenomen in de VS en in de UK. TYZE is een online voorbeeld van een sociale innovatie die goed is opgeschaald. Een ander voorbeeld dat gepresenteerd werd was KaBoom, opgericht door de sociaal ondernemer Darell Hammond, wiens droom het is om een speelgelegenheid te hebben op loopafstand van elk kind in Amerika. Hij is hier hard naar op weg door een methode waar samen met de lokale community speeltuinen worden gebouwd.
Ondanks deze voorbeelden blijkt opschalen voor de meeste aanwezigen lastig. Veel van de succesvolle innovaties zijn juist sterk verankerd in de lokale context en daarom niet makkelijk te kopiëren naar andere plekken. In plaats van opschalen of uitrollen van innovaties zou het constructiever zijn om goede ideeën te verspreiden en besmettelijk te maken opdat anderen aangespoord worden om tot nieuwe oplossingen te komen. Het is dan niet zozeer de innovatie zelf die elders gekopieerd wordt, maar het achterliggende denken, de mindset, de kennis en de vaardigheden. Dit vraagt om het delen van verhalen, het bieden van nieuwe ervaringen, het overdragen van methoden en het oefenen met nieuwe vaardigheden. Een eerste online leerplatform voor vernieuwers is gelanceerd door NESTA, de innovatieaanjager in de UK, Open Workshop genaamd.
’Heeft het gewerkt?’ is niet genoeg
Een ander thema dat veel aan de orde kwam is de noodzaak om de manier van evalueren te herzien. Ondanks dat het belang van evalueren steeds meer door iedereen wordt gedeeld zijn de bestaande evaluatiemethoden vaak onbruikbaar voor innovatietrajecten in sociale contexten. Traditionele evaluatiemethoden gaan uit van a priori vastgestelde doelstellingen die op een objectieve manier (van buitenaf) kunnen worden gemeten. Bij sociale innovatie is het echter van belang dat de evaluatie zelf ook een manier is om tot verandering te komen, dat het iets oplevert voor de betrokkenen zelf, dat niet alleen de vraag ‘Heeft het gewerkt?’ centraal staat, maar vooral ook dat het inzicht biedt in de vragen hoe, wanneer en waarom iets werkt. Dit vergt dat je het evaluatieontwerp al meeneemt op het moment dat je een nieuw project gaat vormgeven en er niet mee wacht totdat het project is afgelopen. KL is daarom ook hard bezig met het ontwikkelen van een nieuw evaluatie-instrument in ons Europese onderzoeksproject Emergence by design.
Discussie over waarden
Hoe zinnig en bruikbaar het ook is om succesverhalen, methoden en strategieën met elkaar te delen, de kern van deze beweging draait volgens mij om een discussie over waarden. Een discussie die echter onvoldoende aan bod komt. Er ligt namelijk een fundamenteel ander waardenstelsel ten grondslag aan sociale innovatie dan aan de innovatieagenda van de twintigste eeuw. Dit nieuwe waardenstelsel laat zich het best beschrijven als het streven naar een samenleving die in al haar facetten duurzaam en sociaal is. Deze overtuiging wordt gevoed door een netwerkgedreven paradigma van vernieuwing en creativiteit en zet in op de innovatiekracht van iedereen in de samenleving, vanuit welke maatschappelijke rol of functie dan ook. Het gaat erom de mensen die deel uitmaken van het bedrijfsleven, kennisinstellingen, overheid én sociale netwerken (civil society), met elkaar te verbinden. Zowel binnen als tussen deze maatschappelijke velden. Om dit te realiseren moeten we de vernieuwing van de grond af opbouwen. Dit vergt een doorbraak in onze bestaande instituties en systemen, maar ook een kritisch geluid en de durf om heilige huisjes af te breken. Sociale innovatie kan niet zonder een discussie over de onderliggende waarden en principes: alleen dan kan het veld levendig, dynamisch, open en relevant blijven.
Chris Sigaloff