Regeerakkoord wekt vooral de schijn dat vernieuwing niet nodig is

Het afgelopen dinsdag gepresenteerde regeerakkoord stelt teleur. Gezien de samenstelling van het kabinet en de moeilijke formatie is dat niet geheel onverwacht. De titel ‘Vertrouwen in de toekomst’ suggereert precies dat wat we krijgen: een voorzichtig, behoudend stuk dat de schijn wil wekken dat er niet veel vernieuwd hoeft te worden.

Hieronder doen wij een eerste analyse van een drietal onderdelen van het akkoord dat aan onze thema’s en werkveld raakt.

Kapotte paraplu in kleuren de Nederlandse vlag

Een samenvatting van het regeerakkoord?

Een visie op 21e eeuws onderwijs ontbreekt

We juichten het toe dat op hoofdlijnen aandacht is voor een breed scala aan belangrijke onderwijsthema’s zoals verminderen van werkdruk voor leraren, verlichten van regeldruk, verbetering van lerarenopleidingen, opwaardering van het curriculum en richtingvrije schoolstichting. Maar aandacht en hier en daar kleine stapjes zetten, is nog geen visie op het onderwijsveld van de nabije toekomst.Aandacht en hier en daar kleine stapjes zetten, is nog geen visie op het onderwijsveld van de nabije toekomst. En hoewel in de eerste alinea van de onderwijsparagraaf lippendienst wordt bewezen aan het aanpakken van ongelijkheid in het onderwijs, komt een zeer urgente kwestie zoals segregatie helemaal niet aan de orde. Het is de vraag wat het relatief bescheiden bedrag van 15 miljoen extra voor onderwijsachterstandenbeleid hiervoor gaat betekenen. Ook wordt nergens gerept over het groeiende lerarentekort dat op dit moment al veel schrijnende consequenties heeft in de onderwijspraktijk.

Eerder deze week week spraken we met (voormalig) Braziliaans presidentskandidaat Marina Silva over de toekomst van het onderwijs en over de noodzaak van een nieuwe onderwijsrevolutie om het hoofd te kunnen bieden aan grote maatschappelijke vragen van deze tijd. Ook andere ‘change leaders’++Change leadersOp 10 oktober brachten Kennisland en Ashoka 15 wereldwijde leiders van maatschappelijke verandering bij elkaar, afkomstig uit onder meer Rusland, China, Venezuela en Brazilië (presidentskandidaat Marina Silva) en Nederland (Kennisland-bestuurder Kimon Moerbeek). Kijk hier voor meer informatie. uit het onderwijs van Rusland tot Venezuela zijn het hierover eens en bevestigen dit.

Vragen als: hoe zorgen we dat het onderwijs bijdraagt aan een duurzame, open en inclusieve samenleving? Hoe zorgen we dat de burgers van de toekomst op een goede manier richting en inhoud kunnen geven aan technologie? Hoe zorgen we dat het curriculum niet alleen herijkt wordt in 2019 maar permanent in ontwikkeling blijft? En hoe groeien het beroep van leraar en schoolleider en ook de vorm van scholen hierin mee? Kleine stapjes zijn beter dan niks, maar van een onderwijsrevolutie is in het regeerakkoord weinig te proeven. Een revolutie valt misschien niet te verwachten, maar laten we op zijn minst zorgen dat binnen vier jaar weer een grote nieuwe groep enthousiaste leraren voor de klas staat.

Zorg verdient meer dan optimalisatie

Ook wat betreft de zorgparagraaf moet er goed gespeurd worden naar tekenen van vernieuwing in de zeer algemene beschrijvingen. Je zou de indruk kunnen krijgen dat met extra geld voor de zorg, nieuwe normen voor kwaliteit en meer ‘monitoring’ alles in kannen en kruiken is voor de toekomst. Meer hervormingen zijn volgens de coalitiepartners niet nodig, wel verbeteringen.Hervormingen zijn volgens de coalitiepartners niet nodig, slechts verbeteringen. Het is inmiddels echter duidelijk dat alleen optimalisatie van het huidige systeem onvoldoende is om de zorgvraag en -problemen van de toekomst de baas te kunnen: dat helpt niet de toekomst te verbeelden waar we binnen afzienbare tijd middenin zitten (denk aan de dubbele vergrijzing++Dubbele vergrijzingVergrijzing houdt in dat het aandeel ouderen in de totale bevolking toeneemt. Op 1 januari 2016 was 18% van de bevolking 65 jaar en ouder.  Daarnaast is sprake van ‘dubbele vergrijzing’. Dit houdt in dat binnen de groep 65-plussers het aandeel 80-plussers toeneemt. Op 1 januari 2016 was 4% van de bevolking 80 jaar en ouder.). Focus op alleen déze Kabinetsperiode werkt beperkend, de nieuwe regering zal over zichzelf heen moeten regeren.

Hier en daar sijpelt in de tekst van het akkoord de noodzaak door tot het opdoen van nieuwe lokale ervaringen en het delen van kennis. Dat is een belangrijke manier om innovatie van zorg mogelijk te maken. Voor professionals op de werkvloer is het belangrijk om ruimte te hebben om in de (steeds wisselende) context te kunnen experimenteren en te leren in plaats van slechts kwaliteit te scoren op afvinklijstjes van de inspectie. Wat opvalt is dat het grote tekort aan (toekomstig) zorgpersoneel slechts in relatie gebracht met de inzet van techniek (eHealth). Dat alleen gaat het gat echter niet dichten. Welke andere maatregelen gaat de regering nemen?

Wat betreft preventieve maatregelen++Preventieve maatregelenHet doel van preventie is te zorgen dat mensen gezond blijven door hun gezondheid te bevorderen en te beschermen. Ook heeft preventie tot doel ziekten en complicaties van ziekten te voorkomen of in een zo vroeg mogelijk stadium op te sporen stelt het regeerakkoord dat deze ‘bewezen effectief’ moeten zijn en dat het breder gezien kan worden dan zorg, bijvoorbeeld leefstijl. Dat laatste is positief, maar wij zijn benieuwd of het nadere onderzoek waarover gesproken wordt, ook in de (zorg)context zelf plaats gaat vinden. Het voornemen van de regering om uitkomstindicatoren voor kwaliteit van zorg te ontwikkelen roept de vraag op welke waarden of betrokkenen daarbij leidend zullen zijn.

Een grote paradigmaverschuiving is nodig om het werkelijk mogelijk te maken dat mensen zeggenschap en regie hebben over de zorg, ondersteuning en behandeling die ze nodig hebben om kwaliteit van leven te ervaren.Een grote paradigmaverschuiving is nodig om het werkelijk mogelijk te maken dat mensen zeggenschap en regie hebben over de zorg, ondersteuning en behandeling die ze nodig hebben om kwaliteit van leven te ervaren. In het regeerakkoord wordt dit nauwelijks aan de orde gesteld. Er wordt slechts verwezen naar minder regels en meer vertrouwen. Hoe dat vorm gaat krijgen in een sector waarbinnen ‘fouten’ maken grote persoonlijke en bestuurlijke consequenties kan hebben, is volstrekt onduidelijk.

Daarbij laat het akkoord veel onduidelijkheid bestaan over de rol van Den Haag, nu de uitvoering van de zorgtaken verdeeld is over gemeenten, zorgverzekeraars en zorgkantoren. Op de diverse overheidsniveaus leeft deze behoefte aan duidelijkheid over rolverdeling te hebben. Terecht denken wij, aangezien dit een belangrijke randvoorwaarde is om de zorg beter bij mensen aan te laten sluiten.

Open toegang tot kennis en informatie, maar een beknopte visie op cultuur

Maar er is ook goed nieuws. Zo toont het akkoord een duidelijke betrokkenheid met open toegang tot kennis, informatie en erfgoed. Het akkoord bevestigt namelijk niet alleen de huidige commitment tot een open overheid en het openen van overheidsdata, maar het maakt daarnaast duidelijk dat “‘open science’ en ‘open access’ de norm in wetenschappelijk onderzoek”. Dat is, ook al gaat het hier om een nogal onuitgewerkte belofte, een positieve noot in het akkoord.

Ook goed nieuws is dat er eindelijk weer wordt geïnvesteerd in het digitaliseren en online toegankelijk maken van collecties van erfgoedinstellingen. Het zal moeten blijken waar de focus komt te liggen van de aangekondigde investeringen in het beschermen en (digitaal) toegankelijk maken van monumenten, kunstwerken en archieven. Wat ons betreft dient gefocust te worden op de breedte van de collecties. De Nederlandse geschiedenis bestaat niet alleen uit de schildermeesters en onze koloniale tijd die nu de online overheersen, maar uit een breed scala aan culturele uitingen – ook uit het meer recente verleden++Toegankelijk makenToegankelijk maken hoeft niet altijd geld te kosten. Zo kunnen grote delen van de in het kader van ‘Beelden voor de Toekomst’ gedigitaliseerd omroepmateriaal met een beetje politieke wil met één druk op de knop online gezet worden..

Helaas geeft de cultuurparagraaf weinig aanleiding tot de hoop dat het nieuwe kabinet in staat is de diversiteit van de culturele sector in Nederland te waarderen. Uit de cultuurparagraaf blijkt namelijk dat de coalitiepartners cultuur vooral zien als een middel om ‘onze identiteit en geschiedenis’ te bevestigen en bij te dragen aan ‘de economie van ons land, bijvoorbeeld door bij te dragen aan toerisme en een goed vestigingsklimaat’. Het ‘vertrouwen in de toekomst’ uit de titel vertaalt zich hier in van bovenaf opgelegde verheerlijking van de Nederlandse geschiedenis uit de periode ’toen alles nog OK was’ en de mensen nog braaf in de pas liepen. Het ‘vertrouwen in de toekomst’ uit de titel vertaalt zich hier in van bovenaf opgelegde verheerlijking van de Nederlandse geschiedenis uit de periode ’toen alles nog OK was’ en de mensen nog braaf in de pas liepen. En dus is het volgens de coalitiepartners voorals belangrijk dat de kinderen het Wilhelmus kunnen zingen en naar het Rijksmuseum gaan.

En hoewel er eindelijk weer meer geld naar de culturele sector gaat (inclusief 315 miljoen naar de onder de vorige kabinetten uitgeklede basisinfrastructuur) is in het hele akkoord geen enkel woord te vinden over een van de meest structurele problemen van de culturele sector: de precaire inkomenssituatie van onafhankelijke makers en creatieven die de ruggengraat van de culturele sector vormen. Hier hadden we meer van verwacht.

Geconcludeerd kan worden dat er genoeg werk aan de winkel is. Kennisland blijft zich de komende periode inzetten voor vernieuwing in het onderwijs en de zorgsector, nieuwe verbindingen in de culturele sector en open toegang tot kennis en informatie.