Transformatie: politiek correct of bottom-up?

In een locatie die de sfeer ademt van de 19e eeuw blikt Thorning-Schmidt terug op de verworvenheden van Jean Monnet tijdens de totstandkoming van de voorlopers van de Europese Unie en roemt ze vol vuur de waarden van het huidige Europa. Onder het mom van solidariteit, veiligheid en gelijke kansen heeft Europa een lange weg afgelegd. Tijdens het Deense voorzitterschap is de solidariteit sterk op de proef gesteld, ze heeft respect voor de eurolanden die zich solidair hebben getoond om de euro te redden. Terugkijkend op het voorzitterschap gaf ze aan dat het streven naar nieuwe groei en nieuwe banen altijd op de agenda heeft gestaan, maar dat daar met de crisis te weinig voortgang op geboekt is. “Eigenlijk moeten we ons hele grote zorgen maken om de jeugd die geen kans krijgt zich nu op de arbeidsmarkt te begeven!”

In een tijd waarin de zittende regeringen allemaal in de peilingen op minderheden voor hun coalities kunnen rekenen, ligt het gevoelig dat EU-president Van Rompuy een vergaand plan voor de toekomst van Europa presenteert op de top van 28-29 juni 2012. Op weg naar de European Summit for Government Transformation heb ik dan ook een dubbel gevoel. De nationale budgetten staan sterk onder druk, de publieke sector op nationaal niveau moet transformeren om de dienstverlening aan hun klanten en burgers goedkoper en beter aan te bieden en tegelijkertijd gaan er plannen rond voor sterke uitbreiding van het Brusselse apparaat. Je kunt je afvragen of daar de publieke dienstverlening zo effectief en efficiënt mogelijk wordt uitgevoerd.
Thorning-Schmidt geeft vervolgens een inkijkje in de innovaties in de publieke sector in Denemarken. Ze noemt digitalisering van dienstverlening als voorbeeld dat voor kostenreductie en verbeterde dienstverlening voor de burgers heeft gezorgd. Via een ‘secured digital mailbox’ is binnenkort alle correspondentie van de overheid aan burgers verplicht alleen maar digitaal. Ook in het onderwijs en de zorg zijn al grote stappen gezet hiermee.

Aan het eind van haar lezing reikte Thorning-Schmidt certificaten uit aan de studenten van de College of Europe (waar zij zelf ook in 1993 afstudeerde). De lichting van dit jaar presenteerde eerder die middag de voorstellen die zij voor vier opdrachtgevers in enkele maanden hadden uitgewerkt. De opdrachtgevers hadden vraagstukken geformuleerd waar vier teams van studenten onder leiding van Accenture voorstellen op bedachten. De opdrachtgevers en vraagstukken rondom innovatie in de publieke sector waren:

• Ministerie van Binnenlandse Zaken in Frankrijk, met ‘Safeguarding the state reform' (hoe kunnen we de kwaliteit van dienstverlening continue verbeteren, publieke kosten verlagen en het werk en initiatieven van medewerkers beter benutten?);
   
• Zorgaanbieder SESCAM in Spanje met het vraagstuk ‘Implementing a high quality breast cancer screening program’ (hoe kan er op meer preventieve wijze aandacht komen voor screening?);
   
• Het Duitse arbeidsbureau met het vraagstuk ‘Sustainable employment as a driver of economic and social inclusion’ (hoe kunnen klanten van de employment agency duurzaam aan het werk komen en blijven?);
   
• Mobile Brussels met de vraag ‘Building a smart mobility plan’ (hoe kan fietsen worden bevorderd in de stad en regio Brussel?).

Het team dat zich boog over de vraag van het Duitse arbeidsbureau had volgens de jury de beste voorstellen gepresenteerd. 

Veilig en politiek correct

Ik ben een groot voorstander van deze aanpak van verbeteren aan de hand van concrete vraagstukken uit de praktijk. Echter, de uitkomsten waren nog veel te veilig, mainstream en politiek verantwoord. Van transformatie is dan nog geen sprake, dat heeft meer nodig. In het rapport Deepening, broadening and scaling up worden drie sturingsprincipes voor transitie genoemd: tension (misalignment of functioning of the system), stress (misalignment within the system) en pressure (by alternatives to a system). Dit rapport heeft voornamelijk transitie-experimenten in de zorg bestudeerd. In Nederland is transformatie in de zorg noodzakelijk want we bespeuren al deze factoren al in de praktijk. In de publieke sector in Nederland is er weliswaar veel druk (vooral op de kosten), maar gaat er ook veel goed om echte transformatie af te dwingen. Feit is wel dat de druk prominent aanwezig is en zal toenemen. Ik ben een voorstander van vernieuwing van binnenuit waardoor langzamerhand een alternatief het bestaande systeem binnenkruipt.

Een voorbeeld van vernieuwing in de publieke sector is Slimmernetwerk: een netwerk voor vernieuwing van binnenuit door professionals in de publieke sector aan het roer te zetten. Doel is om op basis van reële vraagstukken vernieuwende typen oplossingen te genereren door de kracht van professionals aan te spreken. De Slimmernetwerk-doetanks vormen leeromgevingen voor die professionals om de benodigde vaardigheden op te doen om de transformatie te voeden en de arbeidsproductiviteit blijvend te verbeteren.

Terug naar Brussel: als we het hebben over vernieuwing in de publieke sector en verhoging van de arbeidsproductiviteit zou de aanpak van de Slimmernetwerk-doetanks zeker niet misstaan hebben op het Brusselse podium! Ik miste het lef en de durf die we bij Kennisland vaak zien en stimuleren in dit type bottom-up veranderingstrajecten.

Het winnende team vertelde me na afloop dat ze graag meer over hun vernieuwende ideeën wilden vertellen op het podium, maar de begeleider ‘would kill me if I said that in front of the Danish prime minister’. De woordvoerster van het team was afgestudeerd in Italië op ‘social innovation’. Dit gaf mij toch weer enige hoop dat deze afgestudeerden in hun eigen omgeving hun ideeën wel zullen en kunnen verkondigen om transformatie van de publieke sector dichterbij te brengen.
 

Martine Maes