We wonen allemaal in Rotterdam-Zuid!

Erfenis van de twintigste eeuw

Onderwijs Pioniers draagt veel principes in zich die ook terug te vinden zijn in andere Kennislandprogramma’s. Om een lang verhaal kort te maken: Onderwijs Pioniers biedt leraren met budget en procesbegeleiding de gelegenheid om zelf leiding te geven aan de realisatie van een goed, nieuw en vooral eigen idee. Niet alleen omdat dat leuk is maar vooral ook om te bewijzen dat iedereen vernieuwer kan zijn als je maar de juiste situatie creëert. Dat is wat mij betreft de kern van waar Kennisland voor staat en ook de essentie van het nog (veel) te weinig benutte potentieel van de samenleving in de 21e eeuw. Het is de maatschappelijke erfenis van de industriële 20e eeuw die op veel vlakken dat potentieel weerhoudt om op te bloeien. Een erfenis die gedomineerd wordt door het idee van beterweters en minderweters, stugge planningen in plaats van dynamische processen, sterk afgebakende taken, rollen en afdelingen in plaats van ruimte voor dialoog, samenwerking en creativiteit, individualisme en competitie in plaats van waardevolle netwerken. Kortom; hiërarchisch, bureaucratisch en egocentrisch in plaats van lerend en co-creërend door alle lagen en rollen heen.   

Durf te delen, te leren en te vernieuwen

Terug naar de Afrikaanderwijk. Op een van de scholen die we als Onderwijs Pioniersteam bezochten is een prachtig idee opgebloeid. Tijdens een brainstormsessie kwam het antwoord naar boven op het sluiten van de lokale bibliotheek en de alom aanwezige taalproblematiek in en om de school. Twee leraren, Sarah van Leeuwen en Aysun Dogan, bedachten dat ze met behulp van Onderwijs Pioniers naast hun drukke lerarenbaan gingen pionieren met een nieuw bibliotheekconcept, de Biblioplus, dat boeken en taal in en om de school weer prominent voor het voetlicht ging brengen. Een interactieve buurtbibliotheek gesitueerd in de school die tijdens en naast het reguliere schoolprogramma op creatieve wijze allerlei taalgerelateerde activiteiten organiseert voor en met ouders en leerlingen uit de buurt. Een van de acties die ze bijvoorbeeld op touw hebben gezet is dat bekende Nederlanders hun lievelingsboek ‘doneren’ aan de Biblioplus met een toelichting. Al in de eerste maanden van het Onderwijs Pioniers-programma heeft dit idee van een krabbel op een post-it geleid tot een zeer effectief lerend team dat naast de ontwikkeling van het concept betrokkenheid heeft gecreëerd bij directe collega’s, buurtbewoners, uitgevers, schrijvers, tot en met burgemeester Aboutaleb aan toe. Dit hebben ze bereikt door te leren in een netwerk van Pioniers, een ondernemende en onderzoekende houding en principes toe te passen als ‘Durf te delen’, wat neerkomt op het zo veel en zo goed mogelijk betrekken van je sociale omgeving. Al met al is het een niet alledaagse prestatie dat deze leraren zich naast hun volledige baan met veel ondernemerschap, creativiteit en optimisme storten op een taai probleem als taalontwikkeling in een uitdagende omgeving als de Afrikaanderwijk en daar zo veel enthousiasme omheen weten te creëren.  

De zegen komt niet van boven of van iemand anders

Terug naar Kennisland. Hoe sympathiek het Biblioplus-project ook is, uiteindelijk is het niet dat specifieke buurtproject waar het ons om gaat. Was het maar zo overzichtelijk. Waar het om gaat is zichtbaar te maken dat we een vernieuwingsproces kunnen creëren die dicht bij mensen staat, die gedragen wordt door diegenen waar het om gaat. Dit in tegenstelling tot de vele krachten die ontwikkeling top-down, planmatig en rigide trachten af te dwingen en bij mensen, zowel de eindgebruikers als de beleidsmakers, niet werkelijk een lerende onderzoekende houding stimuleren maar vaak juist angst, weerstand en stilstand. Op wie moeten we dit inzicht overbrengen? Op alle lagen van ons maatschappelijke systeem. Want de logica dat de zegen van boven komt of van iemand anders of dat zaken niet kunnen omdat ze niet bij een bepaalde rol of in een bepaalde planning passen zit niet alleen diep geworteld in de hogere en minder hoge bureaucratische managementlagen van bedrijven en bestuur. Maar vooral ook in mensen zelf. 

Wederzijdse gijzeling

Afgezien van het demoniserende schrikbeeld van de dictatoriale bureaucratische bestuurder, is het niet moeilijk om je al die burgers en professionals voor te stellen die van alles aan te merken hebben op ‘het systeem’ en vervolgens zelf geen deel proberen uit te maken van de oplossing. De tegenstelling ‘top-down’ en ‘bottom-up’ is in die zin misleidend. Het heeft soms meer iets weg van een wederzijdse gijzeling die voortvloeit uit dezelfde logica: ‘ik vervul mijn rol zoals het hoort en zij moeten hun werk beter doen’. Het gaat dan ook om een andere kijk op relaties in alle richtingen, om de visie dat in beginsel overal relevante kennis en potentie zit en dat de voornaamste vraag is hoe je die potentie het best tot zijn recht kunt laten komen. Het belangrijkste werk in deze tijd zit hem dus in de zoektocht naar het ontwerpen van processen en structuren die daar oplossingen voor bieden.

Mijn missie, en ook die van mijn collega’s, is niet te rusten voordat die maatschappelijke logica en organisatieprincipes gemeengoed zijn geworden die de Aysuns en Sarahs permanent in iedereen naar boven halen. Want ik weiger te geloven dat die twee toffe leraren uit Rotterdam-Zuid de enigen zijn die zo’n fantastische ambitie en zulke competenties in zich hebben.

Als ras-Amsterdammer krijg ik het bijna niet uit mijn toetsenbord maar ik ga het toch doen: wij wonen allemaal in Rotterdam-Zuid en we zijn allemaal Aysun en Sarah. Nu nog instituties, organisaties en vooral mensen die dat inzien.