De buurten in voor gezinsaanpak laaggeletterdheid

De gemeente Rheden werkt al jaren aan het vergroten van onderwijskansen en het verkleinen van onderwijsachterstanden. Toch is er in verschillende wijken relatief veel sprake van intergenerationele laaggeletterdheid++Internationale laaggeletterdheidWanneer laaggeletterdheid (moeite met lezen en schrijven) wordt doorgegeven naar een volgende generatie (van ouder op kind) dan spreken we van intergenerationele laaggeletterdheid. De kans om (laag)geletterd te worden hangt voor een groot deel samen met de mate waarin je (op jonge leeftijd) met taal in aanraking komt in je thuisomgeving. De taalvaardigheden van ouders/verzorgers zijn dus een belangrijke voorspeller van hoe kinderen een taal zullen verwerven., met blijvende kansenongelijkheid als gevolg. Daarom zet de gemeente in op een gezinsaanpak voor laaggeletterdheid. Deze aanpak gaat uit van de kracht van de wijk (organisaties en bewoners) en geeft ruimte voor maatwerk. Samen met Sardes trekt Kennisland de buurten van Rheden in voor een waarderend actieonderzoek++Waarderend actieonderzoekEen vorm van onderzoek waarbij mensen niet alleen bevraagd worden, maar ze ook meedenken over oplossingen (acties) die nodig zijn om een situatie te verbeteren. Daarbij stelt een onderzoeker zich niet op als expert, maar krijgen de ervaring en kennis van de directbetrokkenen een centrale plek in de ontwikkeling van oplossingen. Bij waarderend actieonderzoek wordt er in eerste instantie gekeken naar wat er al goed gaat en waar meer van moet komen.. 

We zijn benieuwd naar wat er nu al goed gaat op het gebied van het stimuleren van een rijke taalomgeving en het versterken van taalvaardigheden. Sluit het huidige aanbod aan bij de behoeftes van inwoners, bij wat er speelt in de wijken? Waar willen mensen in Rheden méér van zien en wat mist er nog? We ontwikkelen wijkteams waarin ouders/verzorgers en professionals samen optrekken om de geletterdheid van bewoners te versterken.  

Of we nou een gebruiksaanwijzing lezen, bijpraten met de buren, een sollicitatiebrief schrijven, onze belastingaangifte doen, een verkiezingsprogramma bekijken, met een klantenservice aan de telefoon hangen of online een vakantie boeken: we hebben voor alles taal nodig.Of we nou een gebruiksaanwijzing lezen, bijpraten met de buren, een sollicitatiebrief schrijven of een verkiezingsprogramma bekijken: we hebben voor alles taal nodig. Taalvaardigheid (geletterdheid)++Taalvaardigheid en geletterdheidDe begrippen taalvaardigheid (praten, luisteren, lezen, schrijven) en geletterdheid (lezen, schrijven) worden door elkaar gebruikt. Dat komt omdat ze veel met elkaar te maken hebben, en soms overlappen. Zo leggen jonge kinderen in hun eerste levensjaren een grondslag voor geletterdheid door mondelinge taalvaardigheid te ontwikkelen. Dat betekent dat als een kind veel nieuwe woorden hoort en veel verschillende gesprekken voert, de kans groter is dat het schriftelijke taalvaardigheden op de basisschool goed kan verwerven. Lees verder
is een belangrijke voorwaarde om je op een vrije en zelfstandige manier door onze informatiesamenleving te kunnen bewegen. Logisch dus, dat de gemeente Rheden zich inzet om intergenerationele laaggeletterdheid tegen te gaan. 

Eerste levensjaren cruciaal

Voor de taalontwikkeling van kinderen zijn juist de eerste levensjaren waanzinnig belangrijk. Het gezin of de thuisomgeving heeft in deze periode (tussen nul en zes jaar) de grootste invloed op de taalontwikkeling van kinderen.Het gezin of de thuisomgeving heeft in deze periode tussen nul en zes jaar de grootste invloed op de taalontwikkeling van kinderen. Onderzoek laat zien dat de mate waarin kinderen thuis met (nieuwe) taal in aanraking komen sterk uiteenloopt. Een kind dat opgroeit in een rijke taalomgeving hoort zo’n 2.153 woorden per uur, een kind dat niet dit privilege heeft en opgroeit in een ‘taalarme’ thuisomgeving hoort ongeveer 615 woorden per uur. Zo’n achterstand (of voorsprong) op het gebied van taal kan een blijvend effect hebben op de onderwijskansen van een kind. We zien bijvoorbeeld dat de basisschooljaren voor leerlingen die taaltechnisch van ver moeten komen, vaak niet genoeg tijd bieden om deze achterstand in te lopen. Dit weerhoudt leerlingen er soms van om door te stromen naar een onderwijsniveau dat ze cognitief aankunnen (maar waar ze taaltechnisch op vastlopen), of zorgt ervoor dat taal een struikelblok blijft voor een leerling of student. Genoeg reden dus om aandacht te besteden aan hoe laaggeletterde ouders/verzorgers kunnen worden ondersteund bij de taalontwikkeling van hun kind. 

Taal in de breedte 

Taalvaardigheid stimuleren bij jonge kinderen kan op verschillende manieren. Zo zien we dat het ontwikkelen van een leescultuur thuis enorm kan helpen voor de geletterdheid van kinderen op latere leeftijd. Kinderen die van jongs af aan op een plezierige manier met boeken in aanraking komen, hebben een grotere kans om zich later te ontwikkelen tot lezers. Of je een wel of geen lezer bent zegt natuurlijk niet alles over je taalvaardigheid, maar wordt wel gezien als een belangrijk indicator. Als je veel leest, is de kans groot dat je taalvaardiger bent dan leeftijdgenoten die weinig lezen. Een rijke leesomgeving thuis houdt in dat er kinderboeken voorhanden zijn, dat er wordt voorgelezen en (minstens zo belangrijk) dat ouders/verzorgers met kinderen in gesprek gaan over de verhalen: hoe zou de hoofdpersoon zich voelen? Wat verwacht je dat er op de volgende pagina gebeurt? Waarom vind je het verhaal mooi, spannend, of stom?

Het ontwikkelen van taalvaardigheid op jonge leeftijd (0-6) gaat zeker niet alleen over in aanraking komen met geschreven taal, maar ook over het voeren van gesprekken. Al pratend oefenen kinderen met nieuwe woordenschat, drukken ze zich uit, en leren ze over zichzelf en de wereld om hen heen. We kijken daarom naar taal in de breedte: een rijke vertelcultuur thuis kan enorm helpend zijn voor de taalontwikkeling van jonge kinderen. We kijken samen met ouders/verzorgers naar hoe zij nu al met hun kinderen met taal bezig zijn, waar ze meer van willen, wat er (volgens hen) nog mist en hoe ze daarbij ondersteund willen worden. Daarbij is ons uitgangspunt dat taal een manier is om jezelf te uiten, om contact te maken met anderen, en om de wereld om je heen te begrijpen. 

De kracht van de wijk 

In de Rhedense wijken gebeurt er al van alles om laaggeletterdheid te signaleren en tegen te gaan. Toch merkt de gemeente dat ze de mensen en gezinnen die ze graag zouden willen ondersteunen nog niet altijd bereiken.De gemeente merkt dat ze de mensen en gezinnen die ze graag zouden willen ondersteunen nog niet altijd bereiken. Kennisland en Sardes gaan voor dit waarderend actieonderzoek in de wijken in gesprek met professionals uit het onderwijs, vve’s (voor- en vroegschoolse educatie), welzijnsorganisaties en de Bibliotheek om de (professionele) wijknetwerken uit te tekenen. Wat signaleren ze, waar lopen ze tegenaan, wat zouden ze graag van de bewoners willen weten?  

Minstens zo belangrijk zijn de gesprekken die we met ouders/verzorgers van jonge kinderen voeren in de verschillende wijken. Samen met hen brengen we het karakter van de wijk in kaart: op welke plekken in de wijk komen mensen samen, wie spelen er een belangrijke rol in de sociale cohesie, waar lopen de wijkbewoners tegenaan en hoe lossen ze het op? We brengen in kaart wat de wijkbewoners nodig hebben om thuis een rijke(re) taalomgeving te creëren en welke ‘spelers’ in de wijk daarbij zouden kunnen helpen. We zijn ons ervan bewust dat laaggeletterdheid regelmatig samenhangt met bredere sociale problematiek. Eén van de conclusies kan dus zijn dat er ook behoefte is aan (professionele) ondersteuning op andere vlakken dan taalvaardigheid.