Gemeentelijk Leernetwerk Open Data #2: Waar vraag en aanbod samen kunnen komen

Op 9 mei was het Gemeentelijk Leernetwerk Open Data++Gemeentelijk Leernetwerk Open Data Met het Gemeentelijk Leernetwerk Open Data onderzoeken we hoe open data van gemeenten kan bijdragen aan een innovatieve samenleving, en wat er moet gebeuren om data op verantwoorde wijze te openen. Lees meer. te gast bij deelnemende gemeente Zeist voor de tweede netwerkbijeenkomst. In de prachtige nieuwe raadszaal was ‘vraag en aanbod’ van gemeentelijke open data het onderwerp van gesprek. Tijmen Schep, van Kennisland en medialab SETUP, nam de aanbod-kant voor z’n rekening, en Corline van Es van de Open State Foundation nam het perspectief van de mogelijke eindgebruikers op haar schouders. Hoe kunnen we vraag en aanbod van open data samen laten komen? Waar moeten we als gemeenten op letten bij het beschikbaar stellen van data, waar zitten eindgebruikers ‘op te wachten’, en hoe maak je als gemeente de beslissing om data te publiceren voor hergebruik? Hoe ga je als publieke instelling om met vragen als ‘wanneer weegt het belang van de ene burger op tegen dat van een groep anderen?’ De middag resulteerde in tien lessen:

Les 1: Denk na over hoe ver je wilt gaan

Tijmen Schep, auteur van Design my Privacy++Design my PrivacyIn dit boek onderzoekt Tijmen hoe onze privacy onder druk staat. Hij definieert privacy als het recht om imperfect te zijn. Kijk hier voor meer informatie. en door de wol geverfde criticus van tech-optimisme, begon de middag met een discussie over data-ethiek. Aan de hand van enkele SETUP-campagnes++MediacampagnesLees meer over de mediacampagnes van SETUP zoals Koppie Koppie en de Nationale Verjaardagskalender. en het voorbeeld van sesame credit illustreerde hij hoe privacy onder druk staat door de grote hoeveelheid beschikbare data. Sesame credit is een sociale kredietscore die de Chinese overheid samenstelt op basis van o.a. de spullen die burgers aanschaffen en wie zich in hun vriendenkring bevindt. Zo’n sesame credit bepaalt onder andere of je makkelijk een lening of visum kunt verkrijgen, zonder dat bekend is hoe het algoritme precies werkt. Volgens Tijmen resulteert dit in ‘data-discriminatie’ of zelfs een ‘data-panopticon’++Data-panopticonMet een data-panopticon wordt bedoelt dat men zich constant in een staat van digitaal toezicht denkt te begeven en zijn/ haar eigen gedrag hierop aanpast. Lees verder over het concept panopticon. waarin burgers zichzelf conditioneren om zo braaf mogelijk te zijn++BetrouwbaarheidsscoresOok buiten China zijn gekoppelde ‘betrouwbaarheidsscores’ zoals Deemly, een opkomend fenomeen..

Naar aanleiding van deze voorbeelden vroeg Tijmen de gemeentemedewerkers: “Hoe ver wil je gaan met het openen van data?”. Hij benadrukte: “Je kan niet van tevoren weten wat mensen voor ondeugends gaan doen met je data. Maar je moet er toch over nadenkenJe kan niet van tevoren weten wat mensen voor ondeugends gaan doen met je data. Maar je moet er toch over nadenken.”

Les 2: Denk eens als een crimineel

In het verlengde hiervan werden de deelnemers uitgedaagd om hun hackersmentaliteit te testen. Ze kregen de opdracht om te beredeneren hoe er misbruik gemaakt zou kunnen worden van datasets op data.overheid.nl. Door te bedenken hoe informatie gekoppeld kan worden aan andere datasets, wezen de deelnemers al snel op mogelijke input voor terroristische plannen, inbrekers of op privacy-schendingen.

Les 3: Gebruik privacy en andere ethische bezwaren niet als excuus voor het niet-delen van data, maar voer de discussie

Alhoewel privacy en ethische bezwaren vaak legitiem zijn, moet het niet a priori een reden zijn om data gesloten te houden. Efficiëntie en transparantie-voordelen kunnen in sommige gevallen zwaarder wegen, alhoewel de discussie wel uitgebreid gevoerd moet worden, zoals aangegeven onder les 4. Corline van Open State benadrukte daarnaast dat het al een gegeven is dat veel data vrijgegeven wordt, en dat het zaak is de burger zo goed mogelijk te beschermen.

In Breda is de gemeente bezig met een vragenlijst voor data-eigenaren, zodat ze kunnen voorspellen in hoeverre het openen van data invloed heeft op de persoonlijke invloedssfeer van individuen. Een standaard beslisboom is echter nooit zaligmakend, aangezien de afwegingen voor elke dataset verschillen vanwege tijd, plaats, cultuur en context. Het blijft lastig om het omslagpunt te bepalen; wanneer ga je te ver?

Les 4: Betrek betrokken partijen in de discussie rondom de selectie van te openen data

Aangezien de discussie zodanig complex is, is het essentieel om betrokken partijen in huis te halen voor een discussie over te openen data. Spreek met visionairs, zowel met voor- als tegenstanders van open data. Ook is het raadzaam contact op te nemen met ondernemers, ambtenaren, juristen, journalisten en culturele en maatschappelijke organisaties voor een rondetafelgesprek++Tegenlicht: slimme stedenTijdens de bijeenkomst werden de uiteenlopende meningen uit de Tegenlicht-aflevering over slimme steden aangehaald. Bekijk hier de aflevering terug. Tijmen schreef dit opiniestuk naar aanleiding van de Tegenlicht-aflevering. . De resultaten hiervan kunnen vervolgens breder gedeeld worden om angsten en vragen te adresseren.

Les 5: Maak ethische overwegingen inzichtelijk

Een effectieve manier om de resultaten van een discussie over ethische overwegingen te delen, is om dit bij te sluiten bij de metadata++MetadataMetadatering is de beschrijving van de context, inhoud, structuur en vorm van een open dataset. van een dataset. Het is dan meteen duidelijk waarom iets is vrijgegeven en langs welke ethische meetlat het is gelegd.

Les 6: Kies voor kwaliteit boven kwantiteit

Na de eerste generatie open data is het nu tijd voor open data 2.0; die beter afgestemd is op de behoefte eraan. Zelfs als dat data is die misschien minder voor de hand ligt om te delen, omdat deze spannend is om te openen. Door partijen uit de samenleving een stem te geven in welke data er gedeeld moet worden wordt de effectiviteit van open data vergroot. Hierdoor vindt er minder verspilling plaats, kan er worden aangehaakt bij bestaande community’s en kan er intern kennis en creativiteit gekweekt worden op het gebied van open data. Ook Open State is zich specifieker gaan richten op het selectief openen van data met meer diepgang en kwaliteit. Een gebruiksvriendelijke interface, een selectie van kwalitatieve data en bijgewerkte data, zowel historisch als recentelijk bijgewerkt, zijn hierbij van belang.

Les 7: Data openen doe je niet alleen voor jezelf, maar ook voor transparantie en een geïnformeerde burger

Onder het mom van ‘informatie is macht’ lobbyt Open State voor het openen van data ten behoeve van transparantie en politieke verantwoording++Open State FoundationDe Open State Foundation organiseert in dit kader onder andere hackathons en unconferences, zoals bijvoorbeeld het TransparencyCamp Europe op 1 juni 2016 in Pakhuis de Zwijger. Ook voeren ze projecten en adviestrajecten uit.. Ook beargumenteren ze dat een nieuwe generatie open data simpelweg verwacht (alles is immers te googelen), en dat open data energie geeft en beweging genereert. Daarnaast wordt data al geopend en is er een politieke meerderheid in de Tweede Kamer die hierachter staat.

De aandacht die privacy krijgt moet ook aan transparantie geschonken worden volgens Open State. Een geroemd voorbeeld waarbij open data gebruikt wordt ten behoeve van transparantie is Open Spending, een tool die inzicht geeft in uitgaven en inkomsten van decentrale overheden. Alhoewel vergelijkingen tussen budgetten van gemeenten vaak niet opgaan, opent deze tool de weg naar dialoog en verantwoordingsdiscussies.

Les 8: Praat eens met een bestaande community, developer en andere eindgebruikers

Eén van de tips die Corline gaf aan data-aanbieders was het belang rekening te houden met developer usability. Dit hangt nauw samen met kwaliteit zoals genoemd onder les 6, maar het is ook belangrijk om in gesprek te gaan met eindgebruikers om hun specifieke wensen te horen. Daarnaast kun je hierdoor anticiperen op mogelijke samenwerkingen, in plaats van simpelweg datasets te dumpen, en kun je proeven of er überhaupt behoefte is aan die informatie.

De huiswerkopdracht die deelnemers hadden gekregen was dan ook om in gesprek te gaan met mogelijk gebruikers van hun dataset++ExperimentenAlle deelnemers van het leernetwerk hebben vanaf het begin een experiment ingebracht; deze dataset openbaren ze gedurende het traject van het leernetwerk.. Dit bleek in de praktijk erg uitdagend en lastig. Zo beperkten alle deelnemers zich tot mede-ambtenaren als gebruikers. De reacties van collega’s waren soms verrassend: zo vertelde een potentiële eindgebruiker aan een deelnemer dat hij liever minder efficiënte, kant-en-klare analyses blijft ontvangen in plaats van dat hij zelf aan de slag gaat met open data. Dit terwijl een dergelijke transitie de gemeente veel geld zou kunnen besparen.

Naast een duidelijke metadatering, is het van belang om de data in een geschikt medium aan te leveren. Dit kan bijvoorbeeld door middel van API’s++API’sIn de culturele sector wordt al breed gebruikgemaakt van API’s. Alhoewel API’s zeer kostbaar zijn kan het lonen om er met andere partijen gezamenlijk in te investeren, aangezien het gebruiksvriendelijk is voor ontwikkelaars en datasets zo makkelijker gecombineerd kunnen worden. Een nadeel van een API is dat het makkelijk ‘dichtgedraaid’ kan worden, hetgeen de overheid macht geeft. Zo was veel open data van de Amerikaanse overheid tijdelijk niet beschikbaar tijdens de government shutdown in 2013. . Hierbij moet ook gelet worden op het beschikbaar stellen van data volgens bepaalde (open) formaten++(Open) formatenLees hier meer over de verschillende formaten die beschikbaar zijn. . Een andere tip is het schrijven van een datablog, waarin de dataset, en mogelijke redenen waarom het interessant zou kunnen zijn, worden beschreven.

Les 9: Zorg dat je data centraal vindbaar is (bijvoorbeeld via data.overheid.nl)

Om te voorkomen dat datasets versnipperd op het internet komen te staan adviseert Open State gemeenten om samen te werken, bijvoorbeeld door zich aan te sluiten bij het actieplan Open Overheid, of initiatieven zoals Open Raadsinformatie en Open Spending.

Het dataportaal van de overheid, data.overheid.nl, is een register dat kan helpen om alle open data van overheden te verzamelen en vindbaar te maken. De daadwerkelijke datasets kunnen ook op andere platforms staan zoals Github (naar voorbeeld van de gemeente Velsen), of dataplatform.nl. Vooral voor kleinere gemeenten loont het om zich aan te sluiten bij een groter dataportaal++Benchmark Open Data PortaalLees hier de benchmark Open Data Portaal uitgevoerd in opdracht van de Gemeente Den Haag.. Er moet wel op gelet worden dat de data niet door andere partijen aangepast kan worden, en dat gemeenten hun data altijd kunnen exporteren om te kunnen scheiden van de betreffende leverancier. Zo niet, dan bestaat de kans dat gemeenten vast komen te zitten aan een contract en het eigenaarschap over hun datasets verliezen.  

Les 10: Experimenteer!

Door hackathons, meetups of app-competities te organiseren wordt data onder de aandacht gebracht. Door van tevoren relevante en het liefst nieuwe open data te selecteren en mogelijke doelgroepen te identificeren worden nieuwe verbindingen gemaakt en coalities met gebruikersgroepen gesmeed.

Het Gemeentelijk Leernetwerk Open Data is een samenwerking van Kennisland en het Leer- en Expertisepunt Open Overheid. Zij schreven ook een korte blog over deze bijeenkomst: “Data is geen goud, het is olie”.