Succesfactoren en aandachtspunten voor studenten- en leerlingenparticipatie

Leerlingen van Yuverta beantwoorden vragen door kaartjes in de lucht te steken.

Leerlingen van Yuverta tijdens een van de labdagen.

Schoolleiders, begeleidend docenten en wijzelf waren het erover eens: participatief onderwijs zorgt voor meer betrokkenheid van studenten en leerlingen, is leerzaam voor alle partijen en geeft energie. Maar alleen als aan een aantal randvoorwaarden voldaan wordt. Een nieuwe manier van onderwijs vormgeven vraagt om een lerende aanpak. Waarmee moeten we rekening houden bij het verder integreren en ontwikkelen van Student Labs als vorm van participatief onderwijs? Hieronder delen we de succesfactoren en aandachtspunten waarvan wij in de praktijk hebben gezien dat ze belangrijk zijn. Maar eerst een paar voorbeelden van de goede ideeën die in de labs naar boven kwamen.

Goede initiatieven van onderop

Op verschillende scholen hebben de Yuverta Labs++Yuverta LabsLees hier meer over de Yuverta Labs. geleid tot mooie initiatieven van leerlingen en studenten. Zo bedachten studenten paraveterinair++ParavetinairEen paravetinair is een assistent van de dierenarts die medische behandelingen mag geven, maar geen diagnoses mag stellen. van Yuverta Helmond hoe de stage-ondersteuning vanuit de instelling beter kon door deze toegankelijker te maken. Geen pagina’s vol tekst, maar een zichtbare plek in de school waar informatie over stageperiodes, leerdoelen, stagebedrijven en sollicitatietips te vinden zijn. Studenten duurzame leefomgeving van Yuverta Tilburg ontwikkelden een plan voor een Mental Health Day op school met allerlei workshops en ruimte voor gesprek over mentale gezondheid. De leerlingen van Yuverta Eindhoven experimenteerden met een nieuw afvalscheidingssysteem waarmee je afval beter kunt recyclen.

Succesfactoren voor participatief onderwijs

#1 Leren door te doen Actiegericht werken en samen oplossingen (mogen) bedenken voor een bestaand probleem maakt creativiteit losActiegericht werken en samen oplossingen (mogen) bedenken voor een bestaand probleem maakt creativiteit los. Leerlingen en studenten leren van elkaar en ontwikkelen vaardigheden als informatie opzoeken, een onderwerp van meerdere kanten bekijken en een idee met argumenten onderbouwen. Door een testversie van de oplossing te bouwen, knutselen, naspelen of uitwerken, worden leerlingen en studenten uitgedaagd om zo concreet en realistisch mogelijk te zijn.

#2 Heldere kaders Hoewel we het belangrijk vinden dat jongeren kunnen meebeslissen, denken en praten over onderwerpen die ze zelf belangrijk vinden, hebben we gemerkt dat kaders voor houvast zorgen. De vraag ‘wat zou jij op jouw school willen veranderen?’ werd soms als te groot ervaren, wat het lastig maakte om met concrete ideeën te komen. Het verkleinen van de opdracht (met een hulpvraag) vergroot de denkkracht van jongeren. Bovendien laat je – door leerlingen en studenten te vragen om hun ervaringen, kennis en vaardigheden in te zetten voor een bestaand vraagstuk op school – zien dat je serieus geïnteresseerd bent in hun bijdrage.

#3 Begeleidende docenten als kartrekkersEnthousiaste begeleidende docenten zijn een drijvende kracht achter experimenteren met participatief onderwijs.Enthousiaste begeleidende docenten zijn een drijvende kracht achter experimenteren met participatief onderwijs. Zij kunnen leerlingen en studenten op weg helpen, hun vragen beantwoorden en kennen de school en haar organisatiestructuur. Door docenten nauw te betrekken bij de ontwikkeling van Student Labs zorg je ervoor dat de kennis en ervaring een duurzame plek vinden in de school. We raden daarom aan een leerteam (lerend docentennetwerk) op te zetten waarin begeleidende docenten de grootste successen, kansen, knelpunten en zorgen met betrekking tot participatief onderwijs met elkaar kunnen delen.

#4 Participatief werken binnen onderwijstijd Experimenteren kost tijd. Het is belangrijk om onderwijstijd in te zetten voor leraren én leerlingen/studenten die via Student Labs experimenteren op school. De boodschap “wij vinden het belangrijk om jullie te betrekken bij het onderwijs, maar vragen jullie om oplossingen voor ons te bedenken in jullie eigen tijd” rijmt namelijk niet. Door studentgestuurde projecten binnen onderwijstijd plaats te laten vinden, vergroot je de motivatie van leerlingen/studenten en faciliteer je de begeleidende docenten.

#5 Terugkoppeling is belangrijk voor impact We zien, niet alleen binnen het onderwijs, dat terugkoppeling cruciaal is voor (blijvende) betrokkenheid. Bij de Yuverta Labs lieten we docenten, schoolbestuurders en spilfiguren zoals facilitair managers of zorgcoördinatoren aansluiten bij de eindtentoonstelling van leerlingen en studenten. Deelnemers kregen daarmee de kans om hun project direct te pitchen bij de mensen met besliskracht binnen de school. Ook als de school besluit om niet met een idee aan de slag te gaan is het voor leerlingen/studenten belangrijk om te horen waarom die keuze is gemaakt.Ook als de school besluit om niet met een idee aan de slag te gaan is het voor leerlingen/studenten belangrijk om te horen waarom die keuze is gemaakt. Ook voor begeleidende docenten is deze terugkoppeling belangrijk; het laat zien wat de school doet met hun inzet.

Leerlingen maken prototypes om hun idee uit te testen.

Extra aandachtspunten

#1 Beperk de looptijdBij Yuverta Labs gingen we tijdens verschillende bijeenkomsten aan de slag met de hulpvraag vanuit de school. Daarbij gebruikten we de vier stappen van design thinking++Design thinkingLees hier over hoe Kennisland de ‘dubbele diamant’ van design thinking inzet tijdens jeugdlabs. om tot concrete oplossingen te komen: ontdekken (wat weten we?), definiëren (welke uitdagingen zijn er?), ontwerpen (hoe kunnen we?) en testen (werkt het?). Leerlingen en studenten gaven ons terug dat het voor hen fijn is als de labs snel achter elkaar plaatsvinden, waardoor de totale looptijd korter wordt. Door dit te doen voorkom je dat de informatie, kennis en vaardigheden van de Student Labs wegzakkenDoor labs kort op elkaar te organiseren, voorkom je dat de informatie, kennis en vaardigheden van de Student Labs wegzakken. en blijft er vaart in het project zitten. Ook docenten gaven aan dat een kortere looptijd van het experiment het behapbaarder maakt. Projectweken lenen zich bijvoorbeeld goed voor een experiment met Student Labs; leerlingen, studenten en docenten hebben dan meer ruimte.

#2 Differentieer naar onderwijs-/schooltypeWe hebben op vmbo- en mbo-scholen geëxperimenteerd tijdens de Yuverta Labs. Al snel zagen we dat het belangrijk is om duidelijk te differentiëren tussen de vmbo- en mbo-deelnemers. Logisch, gezien het verschil in leeftijd, interesse en ontwikkeling van de jongeren, maar in een experimenteerfase ook ingewikkeld! Zo’n experimenteerfase kenmerkt zich namelijk door ‘klein beginnen’ met een bepaald budget en tijdsbestek. Verschillende vormen van begeleiding organiseren, of de looptijd voor sommige (maar niet alle) scholen aanpassen was niet altijd mogelijk. Door op één type school of onderwijslaag te starten, kun je heldere kaders stellen voor succes. Vervolgens kun je vanuit die (succes)ervaring verder bouwen, en wordt een participatie-experiment op school overzichtelijker.

#3 Geef aandacht aan de testfaseOplossingen bedenken en uitproberen, dat is de kracht van design thinking. We merkten tijdens de Yuverta Labs dat die uitprobeerfase, de testfase, niet vanzelf ging. En dat terwijl die heel belangrijk is voor de zichtbaarheid en aanstekelijkheid van een participatief project. Om een testfase goed tot z’n recht te laten komen, moet je daarvoor voldoende tijd inruimen.Om een testfase goed tot z’n recht te laten komen, moet je daarvoor voldoende tijd inruimen. Wij zagen dat leerlingen, studenten en begeleidende docenten er zonder dat te doen moeilijk aan toekwamen tussen de labs door. Door een testfase groots op te zetten, maak je het project zichtbaar in de school. De testfase is het moment waarop andere leerlingen en docenten kunnen reageren op de oplossing: werkt het? Mist er nog iets? Waar moet het team rekening mee houden? Zo komt een grote groep mensen binnen de school met deze vorm van participatief onderwijs in aanraking en neemt de kans op een uitvoerbare oplossing die aansluit op de wensen binnen de school toe.

#4 Zorg voor tijd en draagvlak binnen de organisatie Experimenteren met nieuwe of andere vormen van onderwijs is enorm waardevol, maar vraagt om extra toewijding en tijd. Het is daarom belangrijk om te beginnen op een plek waar energie zit. Het betekent ook dat bestuurders, docenten en ander personeel goed met elkaar moeten afstemmen wat de wensen en behoeftes zijn. Wanneer kan de school terugkijken op een succesvolle uitvoering? Wat vraagt dat van het proces? Welke uitkomsten zijn belangrijk? Hoeveel tijd en geld kunnen we hiervoor vrijmaken? Door samen de randvoorwaarden voor succes te formuleren, zorg je ervoor dat het experiment breed wordt gedragen en gesteund binnen de school. Het betekent ook dat je aan deelnemende leerlingen en studenten goed duidelijk maakt waarom de school hiermee aan de slag wil en dat je hen om hun input en ideeën vraagt.

#5 Met kleine stapjes kom je verder Het is verleidelijk om veel verschillende wensen onder te brengen binnen een vernieuwend project als de Student Labs. Zo wilden we met Yuverta Labs experimenteren met studentgestuurd onderwijs, een lerend docentennetwerk opzetten dat dit verder zou kunnen ontwikkelen binnen de scholenkoepel en de studentenbetrokkenheid vergroten. Hoewel het gelukt is om op deze vlakken stappen te zetten, zien we ook dat de kracht juist zit in klein beginnen en durven afbakenen.De kracht van Student Labs zit in klein beginnen en durven afbakenen.