Verslag Out of Office #3 ‘De deeleconomie afgewogen’

De verliefdheid voor de deeleconomie, zo bleek tijdens de laatste Out of Office, is voorbij. We lieten het publiek na enkele discussierondes telkens stemmen of ze de effecten op de economie, de maatschappij en het milieu positief of negatief vonden uitpakken. Hoewel de complexiteit van het vraagstuk natuurlijk niet te vangen is in een ja- of nee-stem, bleek uit de uitkomst wel dat het sentiment is omgeslagen: de snoeppot met ‘tegen’-snoepjes puilde aan het eind van de avond uit.

Dat sentiment weerspiegelt de verhalen die we steeds vaker in het nieuws tegenkomen. We horen bijvoorbeeld verhalen over beleidsmakers in Berlijn die Airbnb grotendeels verbieden, of over onderzoek waaruit blijkt dat vooral rijke mensen met huizen op gewilde plaatsen het meeste kunnen bijverdienen. Maar we horen ook steeds meer verhalen uit de stad, van buurtbewoners die er helemaal klaar mee zijn (en die ook tijdens de Out of Office hun stem lieten horen). Juist de publieke opinie, die zich vaak al vroeg door de jubelverhalen uit Silicon Valley laat opjutten, lijkt richting een genuanceerdere positie te bewegen.

Wat is de deeleconomie eigenlijk?

Volgens professor Innovation Studies, Koen Frenken, bestaat de deeleconomieDe deeleconomie bestaat uit consumenten die elkaar tijdelijk toegang geven tot hun onbenutte goederen. uit (1) consumenten die (2) overcapaciteit die ze toch al hadden (3) tijdelijk beschikbaar stellen aan anderen.

Alle drie de factoren moeten aanwezig zijn, anders valt een start-up of bedrijf eigenlijk binnen een bestaande economie:

Deeleconomie

Iets valt al snel buiten de deeleconomie. Aan alle drie de aspecten moet worden voldaan.

1. Als de verhuur niet tussen consumenten onderling plaatsvindt, dan valt het onder de ‘product-dienst’-economie. Dan ben je gewoon een bedrijf dat iets bezit en dat verhuurt, zoals Green Wheels.
2. Als consumenten dingen teveel hebben, maar dat niet slechts tijdelijk uitlenen maar meer permanent overdragen, dan beschrijf je in wezen de tweedehandsmarkt, zoals Gaspedaal of Marktplaats.
3. Als je tijdelijk gebruikmaakt van de goederen van een consument, maar er geen sprake is van slim gebruik van overcapaciteit, dan ben je zoiets als Uber. In dit geval is een verhelderende vraag: zou de autorit ook gemaakt zijn als niemand via een app om vervoer had gevraagd?

Snappcar is wel een echt deeleconomiebedrijfBij Airbnb zien we dat de overcapaciteit steeds vaker bewust wordt gecreëerd en dat die steeds langer wordt gedeeld.: je huurt tijdelijk de auto van een andere consument, die anders toch niet gebruikt zou worden. Een nog mooier voorbeeld is BlaBlaCar, waarmee je een plekje kunt scoren in de auto van mensen die toevallig naar dezelfde stad rijden. In ruil daarvoor betaal je mee aan de benzinekosten en gaat er wat geld naar het platform dat de consumenten met elkaar in contact bracht.

Kijken we nu naar Airbnb, dan zien we in de praktijk dat de overcapaciteit steeds vaker bewust wordt gecreëerd, dat die steeds langer wordt gedeeld, en dat steeds meer bedrijven in deze markt stappen. Daardoor is er geen sprake meer van een kleine bijverdienste, maar gewoon van een business. We zien bijvoorbeeld steeds vaker dat huiseigenaren, wanneer ze gaan samenwonen, hun extra huizen als semi-hotel inrichten waarin gasten veel langer dan de toegestane 60 dagen verblijven. Frenken staat dan ook achter het beleid van de gemeente Amsterdam om een limiet te stellen aan het aantal dagen per jaar dat mensen hun huis mogen verhuren. Zo blijft het ‘echt delen’, stelt hij.

Of mensen zich ook echt aan de 60-dagenregel houden, blijkt heel moeilijk te controleren. Hoeveel er in Amsterdam wordt verhuurd, dat wist de gemeente eigenlijk niet. Airbnb en andere deelbedrijvenDe langetermijngevolgen van de deeleconomie komen steeds beter in beeld. Zelf je huis verhuren via Airbnb levert je direct geld op, maar de overlast dragen je buren en de gemeente. delen die cijfers liever niet. Ook professor Frenken gaf aan het begin van zijn presentatie aan dat hij eigenlijk geen cijfers had, en daardoor geen ‘harde wetenschapper’ kon zijn in dit veld, maar vooral theorieën bedacht. Gelukkig bleek op de dag van het event dat er hoop gloorde aan de horizon: Airbnb belooft meer te gaan delen over hun eigen business.

“Wij faciliteiten anderen om waarde te creëren”++Dit doen zeDit is volgens Martijn Arets wat deeleconomiebedrijven claimen te doen.

Ook de tweede gastspreker, deeleconomie-expert Martijn Arets, geeft aan: de vragen over de deeleconomie zijn onderdeel van bredere maatschappelijke ontwikkelingen richting flexibilisering, zoals crowdfunding (financiering) en de toename van het aantal ZZP-ers (werk). Ook de verzekeringsindustrie flexibiliseert, en maakt nu bijvoorbeeld verzekeren-per-dag mogelijk, zodat je je huis een dagje kan verzekeren als er gasten komen. Er zijn inmiddels vele honderden ‘sharing economy’-bedrijven actief, met evenzovele diensten die op deze flexibilisering inspringen. Het is moeilijk om de balans al op te maken, stelde Arets, omdat deze ontwikkeling nog in volle gang is.

Tijdens de discussie leek de balans voor het publiek al wel duidelijk. De langetermijngevolgen van de deeleconomie komen steeds beter in beeld. Zelf je huis verhuren via Airbnb levert je direct geld op, maar de overlast, zo stelde de aanwezige PvdA-fractievoorzitter Marjolein Moorman, dragen je buren en de gemeente. Daardoor ontstaat de vraag of de gemeenschap teveel ‘betaalt’ voor het kleine financiële gewin van een minderheid. Het is in potentie een nieuw voorbeeld van de ‘tragedy of the commons’++Tragedy of the CommonsVroeger hadden dorpen een centrale publieke weide waar iedereen (reizigers bijvoorbeeld) gratis zijn schapen mocht laten grazen. Steeds meer mensen maakten daar gebruik van, waardoor de weide overbegraasd werd, en niemand er meer iets aan had. Lees meer.

Delen wordt verhuren?

Na een avond praten“Sharing is ook gewoon kassa”
– Marieke Blom ontstaat er zicht op een grotere vraag: zullen deze ontwikkelingen de betekenis van het woord ‘delen’ fundamenteel veranderen? Delen was vroeger ‘iets gratis voor een ander doen’, vaak met de christelijke ondertoon dat daarmee de zwakkeren in de maatschappij werden ondersteund. Bij liften, couchsurfen, of andere vormen van delen betaalde je slechts met je goede gezelschap. Maar in de deeleconomie ontstaat iets anders: een vanzelfsprekendheid dat er een geldbedrag wordt uitgewisseld. Filosoof Hans Schnitzler wijst op de ‘economisering van ons privéleven’, waarbij alles in geld wordt uitgedrukt. Marieke Blom vatte het in een eerder artikel in de Groene Amsterdammer al mooi samen: “Sharing is ook gewoon kassa”.

Out of Office

Out of Office is het maandelijkse event waarin Kennisland actuele vraagstukken bediscussieert. In de komende editie op 24 juni onderzoeken we hoe beleidsmakers niet alleen op cijfers kunnen varen, maar ook ‘verhalen uit de klei van de realiteit’ optimaal kunnen integreren. Lees meer en meld je aan!