Verslag Out of Office #4: ‘Verhalen in tijden van cijfers’

We leven in een cijferwereld. Beleidsmakers baseren zich op statistieken en data, die worden geassocieerd met representativiteit, neutraliteit en objectiviteit. Maar verliezen we in de zoektocht naar gemeten optima en gemiddelden++Gewogen mensenHet idee van de gemiddelde mens is relatief jong. Lees dit artikel over het werk van Adolphe Quetelet. niet het zicht op het bijzondere? Willen we niet juist de complexiteit van de realiteit blootleggen? Hoe doen we dat met cijfers, of kunnen we ook genuanceerde, gekleurde en individuele verhalen gebruiken als alternatieve databron?

Out of Office #4 bracht aan de hand van een fijne presentatie van filosoof-econoom Manuel Buitenhuis nuance in wat een ‘kwali versus kwanti’-debat had kunnen worden. Ja, we vertrouwen al snel op cijfers, stelt hij, maar die cijfers hebben ook voordelen. Dat maakte Buitenhuis concreet met de maatschappelijke kosten-batenanalyse++MKBAEen maatschappelijke kosten-batenanalyse is ‘een economisch instrument dat de effecten van beleid in kaart brengt door ze uit te drukken in geld’. Lees meer (MKBA), een populair beleidsinstrument waar hij al enige tijd over schrijft. Buitenhuis illustreerde hoe met de MKBA de (mogelijke) effecten van beleid worden uitgedrukt in hun economische waarde en daarmee naar cijfers worden vertaald. Door alle factoren in één systeem te vangen, zou er meetbaarheid en daarmee objectiviteit kunnen ontstaan. Tenminste, dat is de droom. De praktijk is complexer.Door alle factoren in één systeem te vangen, zou er meetbaarheid en daarmee objectiviteit kunnen ontstaan. Dat is de droom. De praktijk is complexer.

https://www.youtube.com/watch?v=87LOoh5EmiA

Onschatbare waarde

Het eerste probleem is: hoe bepaal je de economische waarde van ontastbare dingen? Wat het aan beton kost om een ringweg te bouwen is nog wel te achterhalen. Maar welke waardeVeel factoren zijn letterlijk van onschatbare waarde. ken je bijvoorbeeld toe aan (het verlies van) de potentiële archeologische vondsten of het verlies aan natuur door de aanleg van die ringweg? Natuur krijgt je niet snel terug, en is in die zin letterlijk van ‘onschatbare waarde’. De waardebepaling van dit soort ‘ontastbaarheden’ is lastig++Hedonisch beprijzenHoe bepaal je de waardevermeerdering van een huis wanneer er een park in de buurt wordt aangelegd? Een instrument daarvoor is ‘hedonisch beprijzen’.. Stel dat je wilt achterhalen hoeveel een park waard is. Als je de omwonenden vraagt hoeveel hen betaald zouden moeten worden om het park te mogen laten sneuvelen, krijg je een veel hoger bedrag te horen dan wanneer je hen vraagt hoeveel ze bereid zouden zijn om te betalen om het park te redden. Welke van deze twee bedragen representeert de werkelijke waarde van het park?

De verleiding om alles in één cijfer te vangen

De afwegingen van zowel analisten bij waardemetingen als van beleidsmakers in het vormen van beleid, kwamen in Buitenhuis’ verhaal uitgebreid aan bod. Hoe analisten die afwegingen uiteindelijk maken, schrijven ze netjes op in hun rapporten. Maar zo komen we bij het tweede probleemElk cijfer heeft een verhaal nodig als context.: de nuances en de verantwoording over dat soort vragen worden vaak niet goed bekeken door bijvoorbeeld beleidsmakers. De bekende disclaimer die de cijfers nuanceert, leidt niet per se tot genuanceerd gebruik van de cijfers. Neem bijvoorbeeld een geplande ringweg rondom Eindhoven. De verantwoordelijke minister zag in de analyse onder de streep een positief getal staan, en gebruikte dat als argument om de ringweg te gaan bouwen. Toch is daar succesvol een stokje voor gestoken doordat experts aangaven dat er te veel factoren werden genegeerd. Die nuance werd door de minister schijnbaar niet helemaal goed opgepikt.

Zo zien we dat er ook bij op cijfers gebaseerde meetinstrumenten (zoals de MKBA) altijd keuzes worden gemaakt, en dat vertekening een rol speelt. Het gebruik van cijferdata is een politiek proces++Politiek procesZoals ook beredeneerd door het Rathenau in dit stuk over het politieke proces en het gebruik van (cijfermatige) data.. De complexiteit die achter de cijfers schuilgaatLaten we te midden van de cijfers op onderzoek gaan naar de mogelijkheden om verhalen als alternatieve databron te gebruiken., moet zichtbaar worden gemaakt in een verantwoording of op een andere manier. Om de woorden van Manuel te gebruiken:

“Elk cijfer heeft een verhaal nodig als context.”

Cijfers ontslaan ons niet van goed kijken en luisteren. Dat is nou juist de taak van beleidsmakers: het vormen van genuanceerde afwegingen in complexe vraagstukken. Zowel cijfers als verhalen zijn daarbij belangrijke bronnen.

Ons standpunt: laten we te midden van de cijfers op onderzoek gaan naar de mogelijkheden om verhalen als alternatieve databron te gebruiken++Tellen en vertellenThijs van Exel schreef recent een opiniestuk over het belang van verhalen in innovatieprocessen.. Niet als data die gekwantificeerd moet worden, maar gelijkwaardig naast de cijfers, voor rijk en beter geïnformeerd beleid in een wereld vol nuance en complexiteit.

Out of Office #5 is op 26 augustus.