Verslag Out of Office #2 ‘Gluren in de glazen bol’

De toekomst, het onontdekte land. Volgens de sprekers op deze bijeenkomst is het in kaart brengen van de toekomst niet onmogelijk. Maar je moet wel een veel complexer beeld van de huidige wereld hebben om een nuttig beeld van de toekomst te kunnen zien.

The Jetsons

Wanneer we alleen de technologische ontwikkeling doortrekken levert dit al snel toekomstvisies op die uit balans zijn of gewoon niet uitkomen, zoals de droombeelden van de ‘singularity’++SingulariteitSingularity-denkers stellen dat kunstmatige intelligentie tot ondenkbare en onvoorzienbare situaties zal leiden. Lees meer. We zien dan werelden waarin de technologie heel ver is, maar er geen verandering is in de sociale ontwikkelingen van de maatschappij. Een overdreven voorbeeld hiervan is de jaren-tachtig-tekenfilmserie The Jetsons, waarin auto’s vliegen en een robot kooktNiet alleen de technologie ontwikkelt zich, ook de maatschappelijke normen en waarden zijn in beweging., maar waarin de familie verder een klassieke jaren-vijftig- familie is.

De eerste spreker, de als architect opgeleide filosoof Edwin Gardner++MonnikEdwin werkt bij Monnik, een Amsterdamse denktank die de toekomst voorspelt., haalt het boek More Work for Mother aan. Daaruit bleek dat de technologische innovaties eigenlijk niet voor veel meer vrije tijd voor moeders zorgden, omdat wat als een schoon huis werd gezien met de technologie meegroeide. Kon je vroeger wegkomen met kleding die je een week droeg, nu trek je elke dag iets schoons aan. Niet alleen de technologie ontwikkelt zich, ook de maatschappelijke normen en waarden zijn in beweging.

De ontwikkeling van het sociale weefsel

Volgens Gardner is de truc het ontwikkelen van beter sociologisch inzicht in de huidige samenleving. Om zijn complexe gedachtegang te versimpelen: er zijn volgens GardnerEr zijn volgens Gardner twee grote stromingen te zien die de mensheid de afgelopen 200 jaar hebben beïnvloed: de verlichting en de romantiek. twee grote stromingen die de mensheid de afgelopen 200 jaar hebben beïnvloed. Ze zijn mooi terug te zien in onderstaande beelden van automaker Tesla:

De eerste stroming is de Verlichting. Het rationele denken met haar focus op effectiviteit en efficiency zien we vandaag terug in de dromen over de slimme stad en het Internet of things. Dit is vaak het ideaalbeeld in de wereld waar dingen worden geproduceerd.

De andere is de Romantiek. Kenmerkend hiervoor is het zoeken naar authenticiteit en ‘echt leven’, vol emotie. Deze gedachten zien we tegenwoordig vaak terug wanneer er moet worden geconsumeerd.

Vooral de link tussen de toekomst en arbeid fascineert Gardner, en hier ontwikkelt hij dan ook complexe beelden over. Wil je meer weten over zijn visie op de robotisering van de samenleving en wat dat met ons gaat doen, bekijk dan de video van zijn lezing bovenaan deze pagina.

In wiens glazen bol kijk je, en waarom?

Futurist Andrew Segrave++Andrew SegraveAndrew werkt voor het KWR Watercycle Research Instituut, een partij waar Kennisland mee samenwerkt. biedt een heel ander perspectief. Hij schreef zijn proefschrift over tijdsperspectieven en de ‘afzienbare toekomst’. De toekomst, stelt hij, is ‘open, maar niet leeg’.De toekomst is open, maar niet leeg. Situaties uit het verleden en het heden lopen door. Gemaakte afspraken, bijvoorbeeld, lopen door in de toekomst en hebben invloed op de vrijheid die de toekomst biedt.

Een wijdverbreide toekomstperspectief in Nederland is dat de toekomst wel leeg is. Dat zien we bijvoorbeeld terug in commodificatie van de toekomst++Commodificatie van de toekomstHet proces waarbij we de toekomst steeds meer als economisch middel beschouwen (uitgedrukt in geldwaarde of koopwaar) en de kosten en baten van handelingen, die ook invloed hebben op de toekomst, berekenen in termen van het verwachte rendement in het heden., de discontovoet++DisconterenHet terugrekenen van toekomstige kosten en baten naar het heden. Daardoor lijkt de impact van bijvoorbeeld toekomstige milieurampen veel minder groot. Met een discontovoet van 10% kan je iets wat over 100 jaar een miljoen kost, terugrekenen naar slechts 73 euro in het heden. Dat klinkt een stuk minder erg., en onbeperkte economische groei als economische vertrekpunten. Op deze manier proberen we de toekomst te ‘koloniseren’ om in het heden te profiteren. Mensen zijn heel erg op zoek naar zekerheid en worden verleid tot een maakbaarheidsgeloof. Maar door duurzaamheidsproblematiek, zoals klimaatverandering, is onze relatie met de toekomst aan het veranderen.

Toekomstbeelden, stelt Segrave, zijn daardoor nooit objectief, en altijd politiek en cultureel geladen. Ze komen allereerst altijd tot stand in specifieke culturen. Om een eenvoudig voorbeeld te geven: in de westerse cultuur is de toekomst vrijwel altijd een pijl naar rechts, en het verleden ligt dan ergens links op het papier. Maar in sommige andere culturen is dit precies andersom. Omdat de tijd lastig te visualiseren is gebruiken we ruimtelijke metaforen en loopt voor ons gevoel de tijd vaak mee met de richting waarop we lezen en schrijven. Toekomstbeelden ontstaan ook meestal uit een specifieke opdracht angst, hoop, of doel. Je wilt iets weten over hoe een product zich ontwikkelt, of een organisatie. En dat heeft invloed op wat je wel en niet onderzoekt en ziet.

Wat duidelijk werd was de enorme breedte van denkbeelden en denkmodellen die er over de toekomst bestaan, en hoe toekomstverkenning verregaand wetenschappelijk wordt benaderd. Wie daar dieper in wil duiken kan het proefschrift van Segrave++ProefschriftSegraves proefschrift is gratis te downloaden. online inzien.

De derde Out of Office onderzoekt de schaduwkanten van de deeleconomie, en neemt daarbij recente ontwikkelingen rondom Airbnb en Amsterdam als casus.