-
Heb je nog geen vragen, maar wel interesse in dit onderwerp?
Samen vernieuwen.
Wicked Series 3: ‘The Wise Elders’
Kennisland en Hivos organiseren samen de ‘Wicked Series’. In deze serie leren we samen met 40 deelnemers over nieuwe innovatiestrategieën die zijn ontwikkeld als reactie op zogenoemde ‘wicked problems’. In Wicked 1 werd de ‘economische crisis’ als taai vraagstuk ontrafeld, terwijl in Wicked 2 ‘transparantie’ als strategie onder de loep werd genomen. In Wicked 3 – het slotstuk van de serie – draaiden we het probleem ‘een vergrijzende samenleving’ om en gingen we aan de slag met experimentele initiatieven die het potentieel van deze wijze generatie benutten. Welke innovatieve aanpakken spelen in op de kracht, wijsheid en potentie van onze senioren? En hoe kunnen we deze initiatieven versterken? Het werd een boeiende avond met een heuse ‘De Wereld Draait Door’-talkshow, een verfrissend Metropolis-filmpje uit Burkina Faso en energieke Wicked Teams. Hier volgt een verslag van de avond.
foto: Aukje Dekker
Niet denken in problemen, of praten over oplossingen. Gewoon doen.
Chris Sigaloff opent de avond in een gezellig volle Open-Coop in Amsterdam. We hebben in 2 afleveringen Wicked een hoop geleerd over taaie vraagstukken: maatschappelijke problemen die niet zomaar op te lossen zijn. In Wicked 1 raakten we hopeloos verstrikt in het analyseren van een groot probleem als de economische crisis in Griekenland. Maar er kwamen ook interessante strategieën uit voort. Eén daarvan was transparantie. Wat gebeurt er als taaie vraagstukken transparanter worden? Aan de hand van praktijkproblemen leverde dit onderwerp interessante inzichten op tijdens Wicked 2. Maar de strategie bleek helaas zelf ook een taai vraagstuk. Transparantie leidt niet alleen tot meer openheid, het leidt ook tot andere, nieuwe problemen. Lees hierover meer in Wicked Notes 2!
Er zijn veel dingen die we niet kunnen doen met een taai vraagstuk, zoals bijvoorbeeld het probleem in zijn volledigheid begrijpen, of het probleem in zijn volledigheid oplossen. Wat kan dan wel? In plaats van denken in problemen, of praten over mogelijke oplossingen, kijken we deze avond naar wat mensen al zoal doen in de praktijk. Tijdens Wicked 3 experimenteren we met de vraag wat we kunnen leren van innovatieve aanpakken die de grote maatschappelijke uitdagingen al te lijf gaan, zij het op een kleine schaal. Hoe doen ze dat? En hoe kan hun innovatief potentieel versterkt worden?
Het grijze goud
Om met deze vragen te kunnen werken, nemen we als thema ‘de vergrijzende samenleving’. In de media, maar ook in politiek Den Haag, wordt dit probleem neergezet als een zorgprobleem dat de samenleving enorm veel geld kost. En in de toekomst zal dit probleem dramatische vormen aannemen. Kortom, ouderen zijn een zware last voor de samenleving. Het huidige beleid wordt hier dan ook behoorlijk op toegespitst. Zo moeten ouderen goed sporten en bewegen, langer zelfstandig leven, duurzaam inzetbaar zijn op de arbeidsmarkt en actief deelnemen aan sociale netwerken, vrijwilligerswerk en mantelzorg. Maar wat als we dit probleem omdraaien? Deze generatie heeft namelijk juist ontzettend veel potentie: zij zijn ons nationaal geweten, bezitten een enorme bagage aan wijsheid, hebben veel tijd na hun pensionering en de cijfers vertellen ons dat de meesten van hen absoluut niet arm zijn. Welke initiatieven zien we ontstaan in onze samenleving die juist inspelen op het verbinden van dit sociale en economische kapitaal? Om onze mentale horizon te verbreden verhuizen we eerst over de grens. Zo is er de Granny Cloud, waarin ouderen lesgeven aan kinderen in India via Skype. In het initiatief The Amazings bieden ouderen uit Groot-Brittannië hun kennis en vaardigheden aan via workshops en cursussen op een crowdfundingplatform. En wat gebeurt er in Burkina Faso met ouderen? Metropolis maakte er een filmpje over.
De Wereld Draait Door
Wat gebeurt er allemaal in Nederland op dit gebied? Voor Wicked 3 hebben we vier inspirerende pioniers uitgenodigd die elk op hun eigen manier bezig zijn om op nieuwe manieren met een vergrijzende samenleving te werken. In een ‘Wereld Draait Door’-talkshow vertellen ze wat zij zoal doen. Sageetha Hoeba, van Vrijwilligerscentrale Utrecht is projectleider van het project ‘Levensboeken’, Het concept Levensboeken is simpel en krachtig: een vrijwilliger maakt samen met een oudere persoon diens levensboek. Het project brengt vrijwilligers in contact met ouderen in hun stad zodat er nieuwe verbindingen ontstaan over oude herinneringen.
Pluspunt Rotterdam is een expertisecentrum voor senioren en participatie. Marjan Tuk vertelt enthousiast over de cursus ‘Ongekend Talent’ die is ontworpen om senioren te ondersteunen bij het in kaart brengen van hun talenten en competenties, en deze te gebruiken in hun maatschappelijke activiteiten. De methode is hier te downloaden.
De derde pionier is Mary van Vucht. Zij neemt ons mee naar het initiatief Stadsdorp Zuid in Amsterdam: een nieuw, alternatief systeem dat op maat en tegen lage kosten betrouwbare dienstverlening levert in de buurt. Op basis van een lidmaatschap zorgen zij ervoor dat ouderen actief, gezond en veilig thuis kunnen blijven wonen onder eigen regie. Als tip gaf Mary alvast: ‘Als je zelf iets wilt doen, kijk dan vooral niet naar hoe anderen het doen, maar vaar je eigen koers!’.
De vierde en laatste pionier is Caro van Dijk met haar initiatief Design-Age. Hoe kunnen ontwerpprincipes bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten voor en door ouderen? Caro maakt duidelijk dat uitdagende designs de geldende normen en waarden over ouder worden kunnen beïnvloeden. Door mensen bijvoorbeeld op een positieve manier naar ouder worden te laten kijken, wordt het een stuk aantrekkelijker om leuke, handige en innovatieve producten en diensten te verzinnen met en voor deze doelgroep.
Kleine oplossingen leiden tot nieuwe inzichten
In de Wicked Teams gaan we vervolgens aan de slag met de initiatieven. Als dit goede, werkbare ideeën zijn, hoe kun je deze aanpakken dan besmettelijk maken en versterken? Na een uurtje zweten, tekenen, praten en graven met de initiatiefnemers kwam elk team met zijn eigen inzichten over het bedenken, uitvoeren en versterken van succesvolle veranderaanpakken.
Van Pluspunt Rotterdam leren we dat een veranderaanpak begint met een (1) solide fundament: een missie en visie die is geworteld in behoeften vanuit de praktijk. Zonder een dergelijk raamwerk schiet een goed idee geen kuit. Een sterk initiatief komt ook niet verder zonder (2) nieuwe verbindingen, dat zien we in Stadsdorp Zuid. Dit initiatief krijgt zijn energie uit de nieuwe contacten die ontstaan in de buurt, tussen jong en oud en tussen verschillende culturele gemeenschappen. Zodra dit fundament goed in elkaar zit, zoals bij het project ‘Levensboeken’ wordt het makkelijk om een idee uit te rollen via (3) creatieve spin-offs. Ideeën te over: verhalenfestivals, een dag van de levenswijsheid, geschiedenislessen en speciale edities van de levensboeken over oude ambachten. Maar hoe breng je jouw aanpak en ideeën vervolgens onder de aandacht van een groter publiek? Daar komt een (4) gelikt design om de hoek kijken, uit de Design-Age-groep. Een goed design is mooi en aantrekkelijk, maar schroeft ook aan onderliggende aannames en manieren waarop we naar een probleem kijken zodat een gedragsverandering teweeg wordt gebracht. Zo kan een campagne als ‘Getting Old is Your Best Option!’ een cultureel offensief vormen tegen de trend dat we voor altijd jong moeten ogen en doen.
foto: Aukje Dekker
Horizontale solidariteit: verandering in onderliggende waarden is nodig
Natuurlijk rijst de vraag: wat kunnen we nou met al deze kleine initiatieven? Bieden zij daadwerkelijk alternatieven voor een disfunctioneel zorgsysteem? Nee, op zichzelf niet. Maar de aanpakken geven ons ideeën over hoe je met een groot probleem op een positieve, innovatieve manier om kunt gaan. En genoeg nieuwe geluiden uit de samenleving dwingen een verandering af in de onderliggende waarden van een systeem, zoals de verzorgingsstaat. Albert-Jan Kruijter, directeur van het Instituut voor Publieke Waarden en initiatiefnemer van het Sociaal Hospitaal, leidt het vijfde Wicked Team over een strategie voor het versterken van innovatieve initiatieven en geeft zijn eigen visie op het probleem vergrijzing. Albert-Jan: “De babyboomers hebben onze kijk op de samenleving echt getransformeerd. In de sixties waren zij degenen die van god los kwamen. En niet alleen van god, maar ook van hun families en gemeenschappen in het algemeen. Het individu vierde hoogtij en werd losgekoppeld van traditionele zorgsystemen als de familie, de buurt en de kerk. Zo ging de staat voor het pensioen zorgen. En nu hebben we een probleem. Het is dan ook tijd dat degenen die het probleem veroorzaakt hebben, zelf ook verantwoordelijkheid nemen om deze op te lossen. Ik pleit voor wat meer horizontale solidariteit: mensen moeten weer beginnen met gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen en in collectieven zaken te regelen op een goedkope, efficiënte manier. In plaats van een standaard waarin de jongere generatie zorgt voor het onderhoud van ouderen via verouderde instituties”. Mary van Stadsdorp Zuid valt Kruijter bij: “Dat is precies wat we doen. Ik voel me uitgedaagd! Ik geloof erin dat we met ons initiatief bijdragen aan een nieuwe beeldvorming over hoe het anders kan. Als wij ermee beginnen, zijn er anderen die volgen.”
Wicked: The End?
De Wicked Series zijn afgelopen, maar de bodem is gelegd voor nieuwe inzichten, relaties en samenwerkingsverbanden rondom taaie, maatschappelijke innovatievraagstukken. Hivos en Kennisland gaan verder in een nieuw project waarin we samen met partners wereldwijd verder zullen werken en leren over dit thema in experimentele leersettings. Stay tuned, stay Wicked!
Download de Wicked Notes 3 (PDF)