Goeie vraag. Die houdt de VS momenteel enorm bezig. De beeltenis van president Obama is ruim een maand na de presidentiële inauguratie inzet geworden van een zaak waarin de rechter het antwoord mag gaan geven.
Wat is er aan de hand? Het gaat allemaal om de inmiddels wereldberoemde Obama poster die in de campagnetijd all-over-the-US werd verspreid. De driekleurige poster beeldt Obama af met opgeheven hoofd en daaronder een tekst als ‘hope’, ‘change’ en ‘vote’. De ontwerper, Shepard Fairey, maakte de afbeelding begin 2008. BoingBoing maakte er een korte video over.
Uiteraard had Fairey een voorbeeld nodig voor zijn poster, en dat vond hij in een foto uit 2006, waarop Obama is te zien samen met Mr. Nespresso, George Clooney. Associated Press claimt nu de rechten op die foto te hebben, en eist naamsvermelding en compensatie voor het gebruik van de foto door Fairey. De fotograaf, die de foto in opdracht van AP maakte, Mannie Marcia, heeft overigens laten weten zich niet in het dispuut te willen mengen.
Al een aantal weken geleden werd duidelijk dat Fairey en AP (of beter gezegd: hun advocaten) er niet samen uitkomen. Verrassend genoeg was het Fairey die als eerste bij een Federaal Hof aanklopte om een zaak aan te spannen. Maar op 11 maart stuurde AP een tegenaanklacht naar het U.S. District Court for the Southern District of New York.
Fairey beroept zich op de Amerikaanse variant van het citaatrecht: fair use. Fair use is veel breder dan het Nederlandse citaatrecht. Arnoud Engelfriet legt op zijn blog uit welk beroep op fair use voor Fairey wel en niet kansrijk is. AP houdt in de tegenaanklacht vast aan het standpunt dat Fairey inbreuk heeft gemaakt op het auteursrecht en van tevoren toestemming had moeten vragen om de foto te gebruiken. Fairey heeft trouwens toegegeven dat de hij de foto in kwestie heeft gebruikt voor zijn poster. Dat de poster geen scan of overtreksel is van de foto, doet voor het auteursrecht niet ter zake. Het gaat om een nieuw werk dat een afgeleide is van een bestaand, auteursrechtelijk beschermd werk.
Er is op het web al de opmerking gemaakt dat Fairey net zo goed een CC-gelicenseerde foto van Obama had kunnen gebruiken (daar zijn er nu ruim voldoende van) en dan was de hele kwestie nooit aan de orde geweest. Misschien. Want, bij CC-licenties zijn er altijd wel licentievoorwaarden, zoals naamsvermelding, waaraan moet worden voldaan.
Waar niemand echter serieus aan schijnt te twijfelen is dat er inderdaad sprake is van afgeleid werk. Fairey gaf het zelf toe, en daarmee is dat geen punt van discussie meer. Ja, er is auteursrecht van toepassing op de foto. Ja, er is sprake van een afgeleid werk. Maar de kantjes van het auteursrecht blijken er wel weer heel scherp mee te zijn. Want, ondanks dat Fairey heeft toegegeven de foto van AP te hebben gebruikt, kan het toch niet zo zijn dat daarmee het ‘intellectueel eigendom’ van het onder een bepaalde hoek genomen hoofd van Obama met een bepaalde gezichtsuitdrukking, bij AP ligt.
Vreemde wereld…