Door ageism worden we minder fijn oud en leven we korter

Het afgelopen jaar heb ik onderzoek gedaan naar fijn ouder worden. Ik ging in gesprek met ouderen en vroeg hen naar hun ideale oude dag. “Samen zijn met mijn dierbaren” en “in mijn eigen thuisomgeving zijn” werden vaak genoemd. Daarnaast spraken de ouderen over verbinding voelen met de samenleving en van betekenis zijn. Maar daar voelde ik iets geks gebeuren. Ik kreeg het idee dat veel ouderen werden tegengehouden door iets. “Wat kan ik nog doen dan? Ik ben toch helemaal niet relevant meer.” Dit is precies waar ageism over gaat. 

Over ouderen en ouder worden wordt vaak negatief gepraat. Ze zijn afgeschreven, afhankelijk en een last. Die beeldvorming beïnvloedt niet alleen hoe anderen ouderen en ouder worden zien, maar ook hoe je zelf ouder worden ervaart. Als je keer op keer geconfronteerd wordt met het idee dat je niks betekenisvols meer te bieden hebt, bestaat het gevaar dat je dit zelf ook gaat geloven en ernaar gaat handelen. En dat is zonde, want zo missen we de kracht, wijsheid en ervaringen van ouderen in de samenleving.

Stereotypering, vooroordelen en discriminatie op basis van leeftijd

Ik kwam de term ageism, die geen goede Nederlandse vertaling++Vertaling ageism‘Leeftijdsdiscriminatie’ komt dicht in de buurt maar dekt niet de hele lading. Ageism gaat niet alleen over discriminatie op basis van leeftijd, maar ook over stereotypen en vooroordelen over leeftijdsgroepen. kent, voor het eerst tegen tijdens mijn afstudeeronderzoek naar fijn ouder worden. Het komt neer op stereotypering, vooroordelen en discriminatie op basis van iemands leeftijd. Ik had nog nooit van de term gehoord. En dat terwijl onderzoek laat zien dat ageism misschien zelfs wel vaker voorkomt dan seksisme en racisme. Ageism komt op verschillende manieren voor. In de vorm van persoonlijke vooroordelen: oud wordt vaak geassocieerd met aftakeling, afhankelijkheid en incompetentie.Oud wordt vaak geassocieerd met aftakeling, afhankelijkheid en incompetentie. Dit beïnvloedt ook het zelfbeeld van ouderen.  Als discriminerende activiteiten; zoals een vacature voor een ICT-deskundige voor ‘kandidaten tussen de 25 en 35 jaar’. Maar het kan ook verstopt zitten in wet- en regelgeving: in het plan voor ‘code zwart’, wanneer er een sterk tekort aan IC-bedden is om coronapatiënten op te vangen, kan leeftijd een criterium zijn om een bed toe te wijzen.++Coronabedden toewijzenNiet alle partijen in de Kamer waren het eens met deze beslissing. Lianne de Haan: “Het kabinet geeft hiermee aan dat ouderen minder waard zijn dan jongeren. Leeftijd mag wat mij betreft nooit een criterium zijn om iemand wel of niet te behandelen.” (Bron) Ik wil niet zeggen dat dit per definitie verkeerd is, maar het houdt wel stereotype opvattingen in stand.

In mijn onderzoek kwam ik het op een andere manier tegen. Ik zag vooral hoe ageism het zelfbeeld beïnvloedt. Aan de ene kant vertelden ouderen me dat ze het idee hadden van de samenleving af te drijven: 

“Ik voel me geen onderdeel van de samenleving meer, ik voel me irrelevant.”

Aan de andere kant viel het me op dat dezelfde mensen weinig actie ondernamen om meer betrokken te raken. 

“Wat zou ik nog kunnen doen dan? Dat is iets voor als je jong bent. Die tijd is voorbij.”

Je bent wat je denkt

Ik denk dat ageism hier een rol speelt. Er is bewijs voor een self-fulfilling prophecy++Self-ful-filling prophecyHierover vertelt Dr. Jolanda Lindenberg, ambassadeur van Leven Lang Leven, in een wetenschappelijk rapport over beeldvorming van ouderen.
waarbij ouderen die geconfronteerd worden met stereotypes over ouderen (zoals afhankelijkheid, aftakeling en incompetentie), deze boodschap internaliseren en hun gedrag hierop aanpassen. Dus wanneer de samenleving meent dat ouderen geen waardevolle bijdrage kunnen leveren, zullen ouderen hier zelf ook eerder van overtuigd raken en dat dan ook niet proberen.Wanneer de samenleving meent dat ouderen geen waardevolle bijdrage kunnen leveren, zullen ouderen hier zelf ook eerder van overtuigd raken en dat dan ook niet proberen.

Ik sprak ook ouderen die nog van alles ondernemen om zich verbonden te voelen met de samenleving en van betekenis te zijn. Maar ook bij hen zag ik dat ageism haar sporen heeft nagelaten. Zo zei een mevrouw van 87:

“Ik doe nog veel leuke dingen. Een leesclub, yogaklas… ik voel me nog helemaal niet oud!”

Zij neemt psychologisch afstand van haar leeftijdsgroep op basis van de geïnternaliseerde stereotypes die zij daarmee associeert. Dit heeft zelfs effect op je levensduur. Een onderzoek naar de invloed van zelfbeeld op levensduur wees uit dat ouderen met een negatieve associatie met verouderen 7,5 jaar minder lang leefden dan hun leeftijdsgenoten die daar wel positief tegenover stonden. Aan de andere kant is er bij een positieve associatieEen positieve associatie met verouderen verkleint de kans op suïcidale neigingen en angst en vergroot de kans op herstel van een ongeval. met verouderen minder sprake van suïcidale neigingen en angst++AngstLevy, B. R., Pilver, C. E., & Pietrzak, R. H. (2014). Lower prevalence of psychiatric conditionswhen negative age stereotypes are resisted. Social Science & Medicine, 119, 170–174. (Bron) en meer kans op herstel van een ongeval++Herstel van ongelukLevy, B. R., Slade, M. D., Murphy, T. E., & Gill, T. M. (2012). Association between positive agestereotypes and recovery from disability in older persons. JAMA, 308(19), 1972–1973. (Bron).

Erken de verscheidenheid van ouder worden

Waar denk jij aan bij ‘vergrijzing’? Waarschijnlijk iets in de trant van probleem, kosten of overbelasting. Ook op de werkvloer komt negatief denken over leeftijd veel voor. Bij solliciteren, toegang tot scholing of het toewijzen van promoties worden mensen vaak afgewezen++SolliciterenIntermediair en de Nationale Vacaturebank vroegen 2.100 mensen naar hun ervaringen met discriminatie tijdens het sollicitatieproces. Maar liefst 55 procent van de werknemers geeft aan ooit te zijn gediscrimineerd tijdens het sollicitatieproces. Het grootste deel (53 procent) is gediscrimineerd vanwege leeftijd. op basis van hun te hoge of te lage leeftijd. Ook bij ontslag of reorganisatie speelt leeftijdsdiscriminatie een rol. En dan de media. Je zet even de tv aan en je ziet een reclame voor een anti-rimpelcrème. Je scrolt door je Facebook-tijdlijn en je vindt een overwegend negatief beeld van ouderen. Ook als je een filmpje pakt, zie je een onder- en misrepresentatie van ouderen++FilmsUSC Annenberg onderzocht de representatie van ouderen in populaire films vanaf 2016. Maar 10,7% van de sprekende of bij naam genoemde personages was zestig jaar of ouder. . Waarom hebben we zo’n afkeer van ouder worden? Zeker als je bedenkt dat het bij bijvoorbeeld racisme of seksisme altijd over ‘de ander’ gaat, maar bij ageism over onze toekomstige zelf.Waarom hebben we zo’n afkeer van ouder worden? Zeker als je bedenkt dat het bij bijvoorbeeld racisme of seksisme altijd over ‘de ander’ gaat, maar bij ageism over onze toekomstige zelf.

“It’s not the passage of time that makes it so hard to get older. It’s ageism, a prejudice that pits us against our future selves” vertelt Ashton Applewhite, anti-ageism activist in een TED-talk:

Laten we onszelf bevragen over onze vooroordelen en ons beeld van ouder worden aanpassenLaten we onszelf bevragen over onze vooroordelen en ons beeld van ouder worden aanpassen. Dat is ook in ons eigen belang!. Ja, ouder worden gaat vaak gepaard met lichamelijke kwalen, verlies, en mentale achteruitgang. Maar ouder worden kan ook gepaard gaan met wijsheid en een rijkdom aan ervaringen. Er wordt bovendien vaak gesproken over ‘de ouderen’. Dit impliceert dat het een homogene groep is, en dat is het niet. Erken de grote verscheidenheid van ervaringen van ouder worden. Die nuance is belangrijk voor een juiste associatie met en een fijne beleving van ouder worden. Laten we niet meer alleen oud willen worden, maar het ook willen zijn. Zo spaar je ook weer 7,5 jaar.

Sarai werkt onder andere aan het project Leven Lang Leven waarmee we een positieve beweging rondom fijn oud worden zijn begonnen. Ben je op zoek naar inspiratie of heb je zelf een goed idee voor fijn oud worden? Neem dan eens een kijkje op www.levenlangleven.nu.