Van hokjesgeest naar (tussen)ruimte in het onderwijs

Tijdens de programma-avond ter afsluiting van De lerende stad: Onderwijs 2025++De lerende stad“De Amsterdamse bevolking groeit. Zo zien we de aankomende jaren ook een grotere stroom aan leerlingen tegemoet. Hoe zal hun onderwijs eruit komen te zien? We kijken vanavond samen mensen uit het onderwijssysteem vooruit naar het jaar 2025. Wat voor ontwikkelingen zijn er nu gaande in het onderwijs? En waar willen wij als Amsterdammers op inspelen?” in Pakhuis De Zwijger te Amsterdam las ik onderstaande column voor waarin ik kansen voor het onderwijs van de toekomst schets.

Laten we de toekomstdroom beginnen met een prachtig cliché in het onderwijs:

“Onderwijs is het machtigste wapen dat je kan gebruiken om de wereld te veranderen.”
– Mandela

Een citaat als dit, terug te vinden op veel schoolmuren en als motto in onderwijspublicaties, lijkt vaak vooral te gaan over de leerlingen. Wij gaan met goed onderwijs de leerlingen vertellen hoe ze beter met elkaar en de wereld om moeten gaan. Dat ze nieuwsgierig moeten zijn, geen vooroordelen mogen hebben, elkaar niet zien als vreemdeling of vijand, en ongeacht afkomst open met elkaar in gesprek moeten gaan en samen moeten werken.

Ik vind dat soms een tikkeltje ironisch. Want zou die geest, die ambitie, niet ook nog veel meer van toepassing moeten en kunnen zijn op ons als volwassenen die het onderwijs organiseren?

Wat mij opvalt is dat er een behoorlijke hokjesgeest in het onderwijsveld kan heersen. Ik zou niet durven zeggen dat er sprake is van apartheid, maar van hokjes zeker. En soms ontaarden die hokjes zelfs in loopgraven. Oftewel, de interactie tussen onderwijsmensen uit het ene onderwijshokje en het andere onderwijshokje verloopt niet altijd even ‘open’ en ‘nieuwsgierig’, laat staan ‘lerend’.De interactie tussen onderwijsmensen uit het ene onderwijshokje en het andere onderwijshokje verloopt niet altijd even ‘open’ en ‘nieuwsgierig’, laat staan ‘lerend’.  

Ik heb het over de soms letterlijke en soms onzichtbare, maar wel degelijk voelbare muren tussen klaslokalen, onderbouw, bovenbouw, deze school en de andere school, de sectoren: po en vo, mbo en ho. Leraar en leerling, leraar en schoolleider, leraar en schoolbestuur, schoolleider en schoolbestuur. Schoolbestuur en OCW, schoolorganisatie en inspectie. Ouders en scholen. Arbeidsmarkt en scholen. Lerarenopleidingen en onderwijspraktijk, onderwijsvernieuwers en het gevestigde systeem, en ga zo maar door.

We kunnen het nog een complete avond hebben over de exacte diagnose, maar ik neem nu even een snelle stap naar het rooskleurige toekomstperspectief. Want als ergens kansen liggen voor het onderwijsveld, dan is het in het afbreken van die muren. Of constructiever geformuleerd: werken aan steeds meer tussenruimtes waar nieuwe netwerken gevormd worden, waar we elkaar ontmoeten, van en met elkaar leren, en samenwerken.We zouden moeten werken aan steeds meer ’tussenruimtes’ waar nieuwe netwerken gevormd worden, waar we elkaar ontmoeten, van en met elkaar leren, en samenwerken. Soms tijdelijke tussenruimtes zoals het project Onze Nieuwe School waar vernieuwers en het gevestigd systeem van elkaar leren, Onderwijs Pioniers (nu het LerarenOntwikkelFonds) waar leraren uit alle sectoren en hoeken van Nederland met elkaar samenwerken aan vernieuwing. Maar ook meer permanente tussenruimtes zoals het nieuwe initiatief Spring High++Spring HighSpring High is een voorziening tussen po en vo om schooluitval te voorkomen. in Amsterdam Nieuw-West, dat hier vanavond ook vertegenwoordigd is, de nieuwe lerarenopleiding van De Nederlandse school die veel meer de interactie met de samenleving opzoekt. En zo zijn er nog vele andere mooie ontwikkelingen te noemen.  

Het goede nieuws is dus dat we die tussenruimtes heel goed kunnen organiseren met elkaar. Als we die tussenruimtes groter en talrijker maken dan zullen we enorme stappen maken met een daadwerkelijk slim en lerend onderwijsveld. Dan kunnen we op termijn misschien zelfs ‘tussen’ weglaten en blijft er vooral ‘ruimte’ over.

En dan, dames en heren, zal wereldvrede niet ver weg meer zijn 😉