Junior kindbehartiging bij scheidingen

Als ouders scheiden, heeft dit grote gevolgen voor de kinderen. Om de rechten en behoeften van het kind een prominentere plek te geven in (complexe) scheidingen, is jeugdhulporganisatie Levvel (voorheen Spirit) een pilot gestart waarbij jongeren een actieve rol spelen tijdens het mediationtraject++MediationMediation kan samengevat worden als begeleide geschiloplossing waarbij een onafhankelijke derde partij ingeschakeld wordt om in goed overleg te komen tot redelijke afspraken over bijvoorbeeld de omgangsregeling met de kinderen en de verdeling van de boedel. . Kennisland denkt en doet mee met dit project door een actieonderzoek uit te voeren.

Jongeren als professional: van inspraak naar invloed

Jongeren zijn tot veel in staat. Ze kunnen bedrijven oprichten, opleidingen beginnen, een bioscoop runnen, en influencer zijn. Dat jongeren ook kunnen rechtspreken, is de afgelopen drie jaar bewezen op vier Amsterdamse scholen door de Jongerenrechtbanken. Daarom organiseerden we samen met Jongerenrechtbanken++JongerenrechtbankenGebaseerd op de ‘teen courts’ in Amerika. Op deze courts worden conflicten op scholen niet door schoolleiders of politie afgehandeld, maar zoveel mogelijk door jongeren zelf. Onder begeleiding van Jongerenrechtbanken Nederland (JRB), en met ondersteuning van OM en de politie, is dit Amerikaanse concept vertaald naar de Nederlandse context en draait er sinds 2014 op vier Amsterdamse scholen een pilot. Lees meer twee brainstorms met ruim veertig jongeren, beleidsmakers, docenten, onderzoekers en medewerkers van jongerenorganisaties om te onderzoeken hoe we de kwaliteiten van jongeren beter kunnen benutten en welke rol zij kunnen spelen bij het oplossen van grote maatschappelijke vraagstukken.

Van de eerste brainstorm in februari 2019 leerden we dat jongeren weliswaar steeds vaker om hun mening worden gevraagd, maar dat zij bij de besluitvorming en uitvoering nauwelijks betrokken worden. Daarom dachten we tijdens een tweede bijeenkomst door over hoe we de rol van jongeren kunnen vergroten van inspraak naar invloed. De aanwezigen kwamen tot de conclusie dat veel professionele organisaties die gericht zijn op jongeren, de kennis en kunde van jongeren zelf te weinig benutten. Jongeren kunnen vanuit een onbevangen positie een vernieuwend en fris perspectief bieden en kunnen zich gemakkelijker inleven in de ervaringswereld van andere jongeren. Daarom zien wij kansen om jongeren een professionele rol te geven in organisaties. 

Bij jeugdhulporganisatie Levvel++LevvelLevvel (voorheen Spirit) is een jeugdhulporganisatie die zorg en ondersteuning biedt aan kinderen, jongeren én ouders die zich in complexe gezinssituaties bevinden. Mediation bij scheidingen is een van de takken die daarbij horen. vond dit idee weerklank. Samen kwamenJongeren worden weliswaar steeds vaker om hun mening gevraagd, maar bij de besluitvorming en uitvoering worden zij nauwelijks betrokken. we tot de conclusie dat junior professionals van meerwaarde kunnen zijn als junior kindbehartiger bij scheidingen waar kinderen bij betrokken zijn. 

De schade van scheiden

Per jaar krijgen zo’n 70.000 kinderen te horen dat hun ouders gaan scheiden. Voor kinderen is een scheiding vaak een ingrijpende periode met grote gevolgen. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat kinderen die een scheiding hebben meegemaakt vaker slechter presteren op school, meer gedragsproblemen hebben, een lager zelfbeeld ontwikkelen en meer moeite hebben met het aangaan van stabiele sociale relaties.Kinderen die een scheiding hebben meegemaakt presteren slechter op school, hebben meer gedragsproblemen, ontwikkelen een lager zelfbeeld en hebben meer moeite met het aangaan van stabiele sociale relaties. Zeker als de scheiding een complex verloop heeft en uitmondt in een vechtscheiding, zijn de schadelijke effecten van een scheiding groter. 

De maatschappelijke aandacht voor dit vraagstuk groeit. Zo heeft de Zwolse rechtbank besloten om geen scheidingsverzoeken te honoreren als de ouders niet kunnen aantonen dat ze met hun kinderen de omgangsregeling hebben besproken. Advocaat Nathalie Simons is zelfs een advocatenkantoor speciaal voor kinderen begonnen (‘De ouders komen het kantoor niet meer in’, NRC 3 augustus 2018), om daarmee de rechten van het kind beter te kunnen beschermen. Volgens haar moet er niet alleen over de kinderen gesproken worden, maar vooral met hen. Dat vinden ook de ministers Sander Dekker (Rechtsbescherming) en Hugo de Jonge (VWS). In mei 2018 presenteerden zij aan de Tweede Kamer het actieprogramma Scheiden zonder Schade. Het programma bevat concrete actielijnen en oplossingsrichtingen om scheidingsschade bij kinderen te voorkomen.

 

Brainstorm junior mediation

Jongeren in gesprek over de ‘junior professional’.

Eerst de kinderen, dan de kast

Een scheiding is in de eerste plaats een scheiding van de ouders. Het is dan ook niet vreemd dat in veel gevallen de meeste aandacht zich richt op de ouders. Het gaat om hun verdriet, hun ruzie, hun belangen. Om ervoor te zorgen dat de belangen van het kind gediend worden en dat de ouders de relatie met hun kinderen niet schaden, kunnen junior professionals bij het proces betrokken worden. Kennisland, Jongerenrechtbanken en Levvel pleiten dan ook voor junior kindbehartiging bij scheidingen. We ontwikkelen een trainingsprogramma waarin we de beginselen van het scheidingsrecht, kinderrechten en mediation bijbrengen aan een groep jongeren (twaalf tot achttien jaar), die we daarmee opleiden tot junior kindbehartigers. Samen met een volwassen mediator betrekken we deze jongeren bij een mediationtraject. Met junior kindbehartiging halen we de belangen van het kind naar voren. Dus niet als sluitstuk van de scheiding, nadat de boedelscheiding en andere juridische zaken zijn geregeld, maar als primaire zorg.Met junior mediation halen we de belangen van het kind naar voren. Dus niet als sluitstuk van de scheiding,  maar als primaire zorg. Eerst de kinderen, dan de kast.

Pilot: de junior kindbehartiger

We zetten de junior kindbehartiger in het begin van de scheidingsprocedure in, om ervoor te zorgen dat er voldoende aandacht naar de rechten en belangen van het kind gaat. Een belangrijk moment hierbij is het opstellen van het ouderschapsplan, waarin de ouders afspraken vastleggen over de verzorging en opvoeding van de kinderen, en de context waarin die plaatsvinden. De kinderen van de scheidende ouders hebben hier uiteraard ook ideeën over. Om ervoor te zorgen dat de ideeën en wensen van het kind vroegtijdig gehoord en meegenomen worden, stelt het kind samen met de junior kindbehartiger een kindplan op, om dit vervolgens voor te leggen aan de scheidende ouders. Hoe duidelijker de wensen en behoeften van kinderen in het kindplan opgenomen zijn, des te groter is de kans dat ouders daar vervolgens rekening mee houden.Hoe duidelijker de wensen en behoeften van kinderen, des te groter is de kans dat ouders daar vervolgens ook echt rekening mee houden. De junior kindbehartiger hoeft zelf niet per se ervaring met gescheiden ouders te hebben om deze rol te vervullen, maar moet wel stevig in de schoenen staan en onpartijdig zijn. 

Inmiddels hebben zo’n tien Amsterdamse jongeren zich aangemeld als junior kindbehartiger. In de maanden mei, juni en juli volgen de jongeren vijf trainingen bij Levvel. In die trainingen maken ze kennis met elkaar, de volwassen mediators en krijgen ze basiskennis++BasiskennisZo leren de jongeren welke rechten ouders en kinderen hebben na een scheiding en worden ze getraind in het voeren van gesprekken met (jonge) kinderen. aangereikt met betrekking tot de begeleiding van complexe scheidingsprocedures. Daarna gaan de jongeren aan de slag als junior kindbehartiger. Ze zullen tweemaal een gesprek voeren met kinderen van gescheiden ouders en eenmaal met de ouders zelf. Het doel van het programma is dat de junior kindbehartigers helpen bij het beter uiting geven aan de stem van het kind bij complexe scheidingen. 

Actieonderzoek door Kennisland

Het is belangrijk dat de junior kindbehartigers goede begeleiding ontvangen, en dat er ook ruimte is om te reflecteren en te leren over de eigen rol bij mediation. Kennisland is in deze pilot verantwoordelijk voor het gestructureerd leren tijdens en na afloop van deze pilot. We doen dat in de vorm van een actieonderzoekKennisland is in deze pilot verantwoordelijk voor het gestructureerd leren. We doen dat in de vorm van een actieonderzoek.++ActieonderzoekActieonderzoek kenmerkt zich door het werken met steeds nieuwe acties en de reflectie daarop. Een permanente onderzoekende en ontwerpgerichte werkwijze staat hierbij centraal. Nieuwsgierigheid, open vragen stellen, nieuwe dingen bedenken en uit durven proberen zijn hierbij van belang.. Met het actieonderzoek ondersteunen we de volwassen mediators en junior kindbehartigers met de kennis en inzichten die ontstaan tijdens de uitvoering van het programma. Ook monitoren we op deze manier wat de opbrengsten zijn van deze manier van werken. Lukt het via deze werkwijze bijvoorbeeld om de belangen en behoeftes van kinderen een prominentere plek te geven in het scheidingsproces? En wat leren junior kindbehartiger van deze manier van werken?++HypotheseWe denken dat ze kennis en vaardigheden opdoen die ze tijdens hun verdere studie en loopbaan goed kunnen gebruiken. Ze zetten zich op een positieve manier in voor anderen, ze maken op een actieve en positieve manier kennis met het rechtssysteem en het juridisch beroepsveld en leren sociale vaardigheden zoals organiseren, presenteren, motiveren en beslissen. Welke toegevoegde waarde ervaren ouders en kinderen wanneer junior kindbehartigers betrokken worden? En kan het concept van junior mediation ook op andere terreinen worden toegepast? 

Om op deze en andere vragen antwoord te krijgen, volgen we het proces nauwgezet. We schuiven aan bij de trainingen, interviewen alle betrokkenen en reflecteren samen met de volwassen mediators op de voortgang van het project. Na afloop van het project delen we de opbrengsten via een publicatie en publieke bijeenkomst.