Burgerjournalistiek - Een verkennend onderzoek

Meer aandacht voor burgerinitiatieven in vernieuwingsslag journalistiek

Op 17 juni maakte de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Van Bijsterveldt de plannen van de regering ten aanzien van het mediabeleid bekend. Onderdeel van de brief waren ook nieuwsmedia en de journalistieke voorziening. Waar het vorige kabinet nog extra investeerde in het stimuleren van de innovatieve kracht van de journalistiek, zal innovatie na 2011 gewaarborgd moeten worden door het fonds – een fusie van het Stimuleringsfonds voor de Pers en het Mediafonds. Om die innovatieve kracht te kunnen bestendigen zou er meer gekeken moeten worden naar burgerinitiatieven en grassroots-journalistiek, stimulering van het amateurveld en uitwisseling daarvan met het professionele journalistieke veld. Zo blijkt uit een verkennend onderzoek dat Kennisland uitvoerde naar burgerjournalistiek.

Burgerjournalistiek in een veranderend medialandschap

Onder de noemer burgerjournalistiek zijn de laatste jaren interessante initiatieven ontstaan. Grassroots-initiatieven zoals Global Voices en Ushahidi en initiatieven vanuit professionele journalistieke organisaties zoals het muziekplatform van de VPRO 3voor12 Lokaal en CNN iReport, waarin burgers in het journalistieke proces participeren in de productie (verzamelen, analyseren, rapporteren) en distributie (verspreiden) van informatie en nieuws.

In opdracht van de voormalige minister van OCW onderzocht de Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers in 2009 de problemen in de Nederlandse perssector, onder meer veroorzaakt door de opkomst van internet en digitale media. Omdat het aspect van de burgerjournalistiek hierin onderbelicht bleef, is Kennisland gevraagd om in aansluiting op de internetregeling van het Stimuleringsfonds voor de Pers te bekijken op welke manier de rol van burgerjournalistiek in de toekomst verder versterkt zou kunnen worden. Daarbij gebruikmakend van de opgedane ervaring met Digitale Pioniers, de in 2010 beëindigde stimuleringsregeling voor maatschappelijke internetinitiatieven.

Naar een open source model voor journalistiek

In de afgelopen jaren zijn de consumenten van nieuws producenten van nieuws geworden. Nieuwe nieuwsorganisaties zijn ontstaan waarin de consumptie, productie en distributie van nieuws en informatie meer open en transparant zijn geworden ten opzichte van het oude, gesloten, traditionele journalistieke model. In het verkennende onderzoek worden zes onomkeerbare omslagpunten geïdentificeerd:

Er vindt een transformatie plaats van redactie naar netwerk, van mainstream naar niche, van gesloten naar open publiceren, van hiërarchie naar collaboratie, van uitgever naar curator en van exclusief naar gedistribueerd. Deze omslag wordt vooral gedreven door grassroots journalistieke initiatieven. Professionele journalistieke organisaties experimenteren ook op dit vlak – vooral met initiatieven om burgers meer in het journalistieke proces te laten participeren – maar lijken in ieder geval hier in Nederland nog geen werkend model voor gevonden te hebben.

Versterking en uitwisseling grassroots journalistiek

Het verkennend onderzoek laat zien dat burgerjournalistiek, en met name de initiatieven die grassroots zijn ontstaan, bijdraagt aan sociaal kapitaal, innovatie en democratie. Burgerjournalistiek is community-gedreven, komt met innovatieve nieuwe werkwijzen voor journalistieke productie en distributie en geeft burgers hun ‘verloren stem’ terug. De overheid zou een (beperkte) faciliterende rol moeten spelen. Ten eerste door het veld van grassroots-initiatieven te versterken. Dat kan door middel van het organiseren van kapitaal voor startende initiatieven, het stimuleren van een ‘open publishing-strategie’, het erkennen van de kwaliteit en bijdrage van burgerjournalistieke initiatieven en het stimuleren van de ontwikkeling van journalistieke vaardigheden van amateurjournalisten. Ten tweede door uitwisseling van kennis en ervaring tussen professionele journalistiek en grassroots journalistiek te stimuleren, zodat de kansen voor samenwerking beter benut kunnen worden en innovatie in het veld sneller en beter georganiseerd kan worden. Dat kan door samenwerkingsprojecten te stimuleren, (de uitvoering van) innovatieve ideeën van individuele journalisten te ondersteunen en te stimuleren dat er lerende netwerken ontstaan.

Tot op heden is het media- en persbeleid vooral gericht geweest op het versterken van het professionele veld. In sommige gevallen ook op ‘particulieren’, maar altijd in relatie tot professionals. De aangekondigde fusie van het Stimuleringsfonds voor de pers en het Mediafonds is een mooi aangrijpingspunt om te kijken of de burger en grassroots-journalistiek niet een belangrijkere rol zouden kunnen spelen binnen deze infrastructuur. Waar dit in de praktijk al een belangrijke impuls genereert in de vernieuwing van het mediaveld en de journalistiek, is de tijd rijp om deze rol serieus in het mediabeleid te gaan verankeren. Zeker gezien het onderscheid tussen professionals en amateurs in de nabije toekomst steeds kleiner zal worden. Als gevolg van de crisis en de bezuinigingen zullen we steeds meer naar een zzp’er cultuur gaan, waarin het meest innovatieve journalistieke talent wellicht niet meer in dienstverband opereert, maar daarbuiten.

Download het uitgebreide verkennende onderzoek naar Burgerjournalistiek

Een van de auteurs is Joeri van den Steenhoven (voormalig voorzitter Kennisland)